Wzmocnienia pozytywne

Jak opisano we wcześniejszym module, jednymi ze wskaźników bezpieczeństwa psychicznego uczniów jest to, że dzieci nie boją się zadawać pytań nauczycielowi i innym uczniom, potrafią na forum klasy przyznać się, że czegoś nie rozumieją, i umieją wyrazić swoje zdanie, nawet jeśli jest odmienne od poglądów większości klasy. W celu zachęcenia uczniów do takich zachowań należy doceniać takie zachowania na forum klasy, gdy tylko któryś z uczniów będzie je przejawiał, np.:

• Doceniam, że zadałeś to pytanie. To bardzo ważne, aby zapytać, gdy się czegoś nie rozumie, ponieważ wtedy mam okazję spróbować wytłumaczyć Ci to jeszcze raz;
• Widzę, że Jaś ma inne zdanie niż większość z was. Cieszę się, że się z nami nim podzielił. Czasem trudno jest powiedzieć coś, co jest odmienne od zdania reszty grupy. Każdy z nas ma prawo do własnej opinii na ten temat.

Ważne, aby oprócz samej pochwały podać powód, dla którego dane zachowanie zasługuje na tego rodzaju uznanie – taka pochwała staje się bardziej wiarygodna i zrozumiała dla dzieci.

Nauczyciel powinien doceniać zdolności i umiejętności ucznia, jego postępy, a także koncentrować się na jego zaangażowaniu w pracę – niekoniecznie tylko na jej efekcie. Istotne jest, aby pokazać uczniom, że ich wkład w dane zadanie został zauważony i samo staranie się jest istotne. Docenienie nawet małych postępów ucznia jest dla niego budujące i zachęcające do dalszych starań. Co więcej, pozwala na otwarte rozmawianie o popełnionych błędach i na wyciąganie z nich wniosków na przyszłość. Poniżej zaprezentowano przykładowe wypowiedzi nauczyciela, które podkreślają zaangażowanie w pracę, a nie jedynie efekt końcowy:

• Widzę, że włożyłeś dużo pracy w ten rysunek. Bardzo mi się to podoba.
• Widzę, że nie udało wam się skończyć plakatu. Podobało mi się, jak bardzo się staraliście. Doceniam to, że rysunki na waszym plakacie są zrobione bardzo dokładnie.

Wyjście z sytuacji

Bardzo ważne jest, aby dzieci, które doświadczają trudności emocjonalnych czy przykrych sytuacji (np. przemocy) w szkole lub poza nią, wiedziały, że są osoby, które mogą im pomóc w danej sytuacji, a problem nie zostanie wyśmiany albo zamieciony pod dywan, tylko podjęta będzie próba rozwiązania go i wsparcia dziecka. Dlatego warto rozmawiać z dziećmi o tym, że w szkole znajdują się osoby (np. wychowawca, psycholog czy pedagog szkolny), które mogą im pomóc. Należy opowiedzieć dzieciom, z jakimi sprawami mogą zwrócić się do nauczycieli i specjalistów oraz jakie działania mogą podjąć te osoby. Warto również poinformować dzieci, gdzie poza szkołą mogą szukać dla siebie pomocy (np. u zaufanej osoby dorosłej, w Telefonie Zaufania dla Dzieci i Młodzieży).

Innym pomysłem jest zorganizowanie w klasie czy szkole specjalnej skrzynki, do której dzieci anonimowo (lub nieanonimowo) mogą wrzucać karteczki ze sprawami, które dotyczą ich trudności czy przykrej sytuacji. Niektórym dzieciom łatwiej jest o tym napisać, niż wyrazić to w bezpośredniej rozmowie.

Jeżeli dziecko zwróci się z jakimś problemem do nauczyciela (czy innego pracownika szkoły), niezwykle ważne jest, aby docenić fakt, iż szuka rozwiązania sytuacji i odważyło się opowiedzieć o swoich trudnościach, np.:

• Dobrze, że powiedziałeś mi o tym problemie, wiem, że opowiedzenie mi o tym mogło być dla Ciebie trudne. Cieszę się, że szukasz rozwiązania tej sytuacji, postaram się Ci w tym pomóc.

Współpraca z rodzicami i specjalistami

Warto rozmawiać z rodzicami uczniów o sytuacjach, które zaniepokoiły nauczyciela w zachowaniu dziecka, np. stało się agresywne, wycofane, bardzo się stresuje. Kiedy tylko pojawiają się takie niepokojące zmiany, należy porozmawiać z rodzicami ucznia o tym, jakie są ich (rodziców) obserwacje, jakie mogą być przyczyny takiego zachowania. Należy poinformować rodziców o tym, jakie pomysły na pomoc dziecku ma szkoła lub w odpowiedni sposób zasugerować rodzicom wizytę u specjalisty (np. w poradni psychologiczno-pedagogicznej). Nauczyciel powinien tak prowadzić rozmowy z rodzicami, aby były one wspólnym poszukiwaniem rozwiązania problemu.

Należy również pamiętać, że w przypadku pojawiania się różnych trudności warto skorzystać z wsparcia innych członków rady pedagogicznej, na przykład psychologa czy pedagoga szkolnego. Być może te osoby mogą być podporą w rozmowie z rodzicami. Warto również zorientować się, jakie zajęcia/warsztaty jest w stanie przeprowadzić psycholog lub pedagog szkolny w kontekście trudności pojawiających się w klasie czy trudności konkretnych uczniów (np. warsztaty z radzenia sobie ze stresem).

Nazywanie stanów i emocji

Ważne, aby nauczyciele próbowali nazywać stany i emocje uczniów. Pozwala to uczniom na lepsze radzenie sobie z emocjami, ponieważ daje możliwość zastanawiania się nad tym, co w danym momencie dzieje się z człowiekiem. Dzięki temu uczniowie uczą się rozumieć siebie, swoje motywacje i potrzeby oraz sytuację, w której się znaleźli. Pomaga to również w kontrolowaniu przeżywanych emocji oraz mówieniu o nich, co sprawia, że dziecko będzie mogło być lepiej zrozumiane przez otoczenie. W takim komunikacie ważne jest, aby nie stawiać swojego przeczucia za pewnik, ale raczej używać komunikatów typu ,,mam wrażenie”, „wydaje mi się”. Ponadto należy podać nazwę emocji oraz jej możliwą przyczynę, np.:

• Wydaje mi się, że jesteś smutny, bo Jaś Cię uderzył.
• Mam wrażenie, że czujesz się zaniepokojony tą sytuacją.

Programy profilaktyczne i psychoedukacyjne

WWarto również zorientować się, w jakie programy profilaktyczne i psychoedukacyjne może włączyć się szkoła czy klasa. Jednym z programów dotyczących bezpieczeństwa emocjonalnego i psychicznego jest Apteczka Pierwszej Pomocy Emocjonalnej. Program przeznaczony jest dla dzieci w wieku 8–12 lat. Celem programu jest rozwijanie u uczniów umiejętności radzenia sobie ze stresem i trudnościami, a także kształtowanie optymizmu, empatii, wytrwałości i wiary w siebie. Zdobycie takich umiejętności lub podnoszenie kompetencji w tej dziedzinie pozwoli dzieciom lepiej odnaleźć się w środowisku szkolnym (i poza nim), co będzie sprzyjało ich bezpieczeństwu psychicznemu.

Działania wzmacniające bezpieczeństwo psychiczne uczniów