Szczegółowy opis czynników ryzyka występujących w ramach obszaru

Analizując czynniki ryzyka w obszarze kształtowania postaw wobec obowiązków szkolnych, jako negatywnie wpływające na zdrowie psychiczne uczniów i uczennic należałoby wskazać:

• zastępowanie motywacji samorealizacji motywacją rywalizacji, nieuwzględniającą indywidualnych pasji poznawczych uczniów;
• nieuzasadnione przekonanie o motywacyjnej roli negatywnych ocen i kar;
• przewaga emocji antykreatywnych, niesprzyjających procesom uczenia się i pracy zespołowej, należą do nich emocje takie jak: lęk (strach), brak poczucia bezpieczeństwa, nuda, smutek;
• rozumienie autorytetu jako dominacji w relacjach nauczyciel – uczeń;
• brak wiedzy o pozytywnej komunikacji interpersonalnej, komunikacji bez przemocy;
• brak wiedzy uczniów o technikach uczenia się;
• nieuwzględnianie w procesach kształcenia zasad neurodydaktyki i pedagogiki twórczości, czyli „nauki przyjaznej mózgowi”;
• stosowanie systemów oceniania niepromujących kreatywności i innowacyjności, tzn.:
  • nastawienie na powierzchowne sprawdzanie stopnia przyswojenia danych treści kształcenia bez głębszej oceny zdolności rozwiązywania problemów, także w zespole, oraz stopnia przygotowania do uczenia się przez całe życie;
  • pomijanie stosowania oceniania kształtującego (polegającego na śledzeniu procesu uczenia się osób, dostosowywaniu do jego przebiegu nauczania i dawaniu tym osobom informacji zwrotnej pomagającej się uczyć), dominacja oceniania podsumowującego;
  • przecenianie roli ocen w osiąganiu i szacowaniu osiągnięć szkolnych ucznia, testomania (Żylińska, 2013).

• trudności w dostosowaniu metod nauczania do indywidualnych potrzeb, cech i zainteresowań osób uczących;
• dominacja typowego wzoru nauczania z nauczycielem w roli głównej, dominacja nauczania podającego, odtwórczy charakter prac uczniowskich;
• ograniczona ilość zajęć sprzyjających samorealizacji uczniów – rozwoju indywidualnych potencjałów twórczych poprzez działania nastawione na poznawanie emocji, motywów, reakcji, celów rozwoju, zasad pozytywnej komunikacji interpersonalnej (Matwijów, 1994).

Czynniki ryzyka związane z kompetencjami i współpracą w relacji uczeń – nauczyciel

Brak samopoznania i autorefleksji związanej z funkcjonowaniem w roli nauczyciela, własnymi kompetencjami wychowawczymi, ograniczeniami organizacyjnymi może być znaczącym czynnikiem ryzyka.

Kolejnym czynnikiem ryzyka są trudności w stosowaniu podstawowych metod poznawania ucznia oraz w analizie i interpretacji wyników badań. Niemożność poznania psychospołecznych i edukacyjnych potrzeb ucznia nie pozwala nauczycielowi określić sylwetki ucznia, jego zdolności, motywatorów, problemów, zagrożeń, z jakimi się styka, oraz emocji, jakie przejawia w szkole.

Niezmiernie negatywnym w skutkach czynnikiem ryzyka jest brak wiedzy nauczycieli o obciążeniu obowiązkami pozalekcyjnymi i zadaniami domowymi uczniów. W związku z tym kolejnym znaczącym czynnikiem ryzyka jest brak konsultacji nauczycieli w ustalaniu ilości zadawanych prac domowych oraz harmonogramu sprawdzianów czy testów.

Wśród czynników ryzyka związanych ze środowiskiem rodzinnym uczniów jest niewystarczająca współpraca z rodzicami, a tym samym wynikające z tego trudności we wspólnym budowaniu postawy prozdrowotnej i zdrowego stylu życia, kształtowaniu hierarchii wartości uczniów, a także w poszerzaniu wiedzy rodziców na temat prawidłowości rozwoju i zaburzeń zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży.

Jednym z najważniejszych czynników ryzyka są trudności szkolne, natomiast zmiany w nastawieniu do nauki mogą być wywołane różnorodnymi czynnikami zewnętrznymi. Zauważa się u uczniów zmiany w motywacji do nauki wynikające z:

• włączenia się ucznia w nieformalną grupę rówieśniczą,
• zmieniającej się sytuacji rodzinnej dziecka,
• podjętego leczenia i związanych z nim przyjmowanych przez ucznia lekarstw,
• trudnego dla młodzieży okresu dorastania, kiedy następują rozchwianie emocjonalne i czasem niezrozumiałe dla ucznia i jego rodziców zmiany w funkcjonowaniu psychofizycznym.

Jednym z czynników ryzyka jest strach przed niepowodzeniem, ale nie prowadzi on samoczynnie do biernego podejścia do przedmiotu lub unikania go. Istotne są przekonania motywacyjne związane z daną dziedziną nauki. Powiązanie negatywnego przekonania o własnych możliwościach z daną dziedziną nauki może powodować spadek motywacji w tej dziedzinie i niepodejmowanie prób i wysiłków w dążeniu do sukcesu, a zarazem nastawienie się na porażkę.