Środowisko fizyczne szkoły w badaniach

Jak wynika z badań przeprowadzonych w 2014 r. (Cheryan, 2014) środowisko fizyczne w klasie wyraźnie wpływa na osiągnięcia edukacyjne uczniów i uczennic, a cechy strukturalne przestrzeni – nieodpowiednie oświetlenie, hałas, słaba jakość powietrza i niedostateczne ogrzewanie – mogą utrudniać naukę oraz wpływać negatywnie na zdrowie psychiczne. Co więcej, dekoracje wykorzystywane w przestrzeni każdej klasy (plakaty, zdjęcia, rekwizyty) mogą oddziaływać na zaangażowanie w proces uczenia się oraz na zwiększenie uważności, jeśli stosowane są z umiarem i uwzględnieniem potrzeb i zainteresowań odbiorców.

Zdrowie psychiczne a zieleń i środowisko naturalne

Myśląc o wpływie naszego środowiska klasowego i szkolnego na pracę wychowawczo-profilaktyczną, warto zastanowić się także, na ile jest w nim miejsce na zieleń. Ludzi przyciągają natura i elementy przestrzeni o charakterze ekologicznym (Joye, 2006). Ma to pozytywny wpływ na wydajność edukacyjną i może zmniejszać poziom stresu. To oznacza, że włączanie natury do przestrzeni szkolnej i uwzględnianie obszarów zielonych jako ważnych elementów życia klasowego uczniów będzie się pozytywnie przekładało na ich poziom pobudzenia, reakcje emocjonalne i motywację do nauki (Tillmann, 2018).

Wychowawczy wymiar partycypacji w zmianach przestrzennych

Dla młodzieży i dzieci udział w projektach, w których mogą planować przestrzenie, przynosi pozytywne skutki w uczeniu się, poczuciu akceptacji ich potrzeb oraz lepszym samopoczuciu (Driskell, 2002). Jednocześnie udział uczniów w procesie zmiany jest postrzegany jako kluczowy aspekt udanego wdrażania rozwiązań promujących zdrowie (Knöll, 2012).

Rośnie liczba badań, które pokazują, w jaki sposób strategie projektowe mogą łączyć mikroskalę (np. sale lekcyjne, obiekty szkolne i otwartą przestrzeń) z planowaniem w skali makro (krajobraz uliczny, sąsiedztwo, systemy mobilności) w celu wspierania zarówno edukacji, jak i nastawienia psychicznego uczniów i uczennic (Deinet, 2015). Ta linia badań wskazuje na pozytywny wpływ na ogólną aktywność fizyczną dzieci, czas skupienia i radzenie sobie ze stresem oraz zdolności poznawcze.

Czynniki środowiska fizycznego szkoły

Jedno z podejść omawiających problematykę środowiska fizycznego szkoły w kontekście zdrowia psychicznego uczniów bierze za punkt wyjścia wielość zmysłów, którymi doświadczamy świata. Wszakże bodźce sensoryczne są nieodłącznie związane z ludzkim ciałem i przyczyniają się do naszego postrzegania rzeczywistości. Często występującym problemem jest to, że rozpatrujemy aspekty przestrzeni szkoły przez pryzmat zmysłów wizualnych, podczas gdy przestrzeń jest doświadczana poprzez pełne spektrum jakości percepcyjnych (Djimantoro, 2018). To multisensoryczne podejście, oparte na doświadczaniu wszystkich zmysłów w celu oceny percepcji klasy, ma przełożenie na zdrowie psychiczne uczniów i uczennic. Jakość doświadczania przestrzeni szkolnej powinna być określana przez różne bodźce odbierane przez wszystkie zmysły: słuch, wzrok, węch, dotyk i smak.

We wstępnym badaniu percepcji w klasie wykazano, że zmysły, odgrywające ważną rolę we wspieraniu działań edukacyjnych, są nadal zdominowane przez wzrok. Jednak pozostałe zmysły również odgrywają ważną rolę w tworzeniu dobrego samopoczucia uczniów i uczennic (Djimantoro, 2018). Badania te wykazały również, że spojrzenie na przestrzeń poprzez różnorodność zmysłów może pozwolić na opracowanie lepszego środowiska nauki i wychowania lub dostosowania istniejącej przestrzeń w sposób bardziej adekwatny do potrzeb odbiorców.

Drugie podejście do postrzegania przestrzeni szkolnej opiera się na raporcie Optimal Learning Spaces. Design Implications for Primary Schools, opracowanym na University of Salford w Manchesterze. Prof. Peter Barrett i dr Yufan Zhang zaproponowali koncepcję wyróżniającą trzy wymiary (zasady projektowania) kategoryzujące czynniki wpływające na postrzeganie przestrzeni szkolnej:

• naturalność: światło, dźwięk, temperatura, jakość powietrza i związki z naturą;
• indywidualizacja: własność, elastyczność i zrozumiałość;
• stymulacja (odpowiedni poziom): złożoność, kolor i faktura.

Naturalność rozumiana jest jako element wynikający z podstawowych, naturalnych potrzeb istot ludzkich – potrzeba dostępu do świeżego powietrza, światła dziennego itp. Są to te elementy otoczenia, na które reagujemy w sposób pozytywny odruchowo, uznając je za wspierające i podtrzymujące życie.

Indywidualizacja bierze pod uwagę, że jednocześnie każdy z naszych uczniów i uczennic to indywidualność, która niekoniecznie reaguje na te same bodźce z otoczenia w ten sam sposób. W tym wymiarze sukces opiera się na zapewnieniu naszym dzieciom pewnego poziomu różnorodności i możliwości wyboru bodźców.

Odpowiedni poziom stymulacji zwraca uwagę na fakt, że chociaż przestrzeń nie powinna odwracać uwagi od zdolności do skupienia się, może zapewnić stymulację sensoryczną, która wpływa na doświadczenie, a tym samym na naukę oraz wychowanie uczniów.