Edukacja zdalna wymaga od nauczyciela przejścia z podejścia do nauczania jako procesu kształcenia na lekcji do procesu kształcenia w czasie. Różnica polega tu często na tym, że uczeń nad otrzymanymi materiałami dydaktycznymi musi pracować w dużej mierze samodzielnie. Proces ten dla niektórych uczniów może być bardzo wymagający i demotywujący.

Główne wyzwania w edukacji zdalnej i angażowaniu się uczniów w zajęcia i naukę to:

• Brak ram czasowych zajęć.
• Ograniczenie lub wyłączenie bezpośredniego kontaktu miedzy uczniem a nauczycielem.
• Ograniczenia lub brak uzyskiwania bieżących informacji zwrotnych.
• Brak znajomości zasad samodzielnej organizacji czasu nauki w domu przez ucznia.
• Niedostosowanie warunków domowych do potrzeb czasu nauki.
• Komunikaty słyszane od rodziców lub grupy rówieśniczej.
• Niedostosowanie narzędzi dydaktycznych do kompetencji uczniów.
• Brak poczucia samodzielności i odpowiedzialności za proces nauki u uczniów.

Co ważne, praca zarówno ucznia, jak i nauczyciela staje się wydłużonym w czasie procesem wykraczającym poza ramy tradycyjnych zajęć określone w szkole. Nauczyciel musi zdawać sobie sprawę, że wiele z komunikatów, jakie dawał uczniom w czasie edukacji zdalnej, jest niemożliwe do zrobienia, ponieważ głównie komunikacja niewerbalna jest ograniczona, a jak wiemy, stanowi ona ważne uzupełnienie naszej komunikacji i kontaktów z drugim człowiekiem. Ważnym zadaniem w tym przypadku jest zadbanie o informacje zwrotne, jakich udzielamy uczniom, a także umiejętne przekazywanie podstawowych wiadomości dla procesu kształcenia, takich jak temat i cel/cele, jakie chcemy wspólnie z uczniami osiągnąć.

Zaznaczyć tu należy, że uczniowie ze względu na brak kontaktu bezpośredniego z nauczycielem mogą potrzebować dodatkowo jego wsparcia i zaangażowania do wzbudzenia motywacji do nauki. Nauczyciel podczas edukacji zdalnej ma okazję wykształcenia lub pogłębienia u uczniów kompetencji samodzielnej nauki i brania odpowiedzialności za zdobywanie wiedzy i umiejętności.

Jak dać uczniowi informację zwrotną w czasie nauki zdalnej?

Funkcje informacji zwrotnej:

• wspierająca
• motywująca

Formy informacji zwrotnej:

• mail
• komentarz pod pracą
• nagrana wypowiedź w formie informacji ustnej
• komentarz na klasowym forum
• inne, w zależności od używanych form edukacji zdalnej

Prawidłowa informacja zwrotna, która pomoże uczniowi się doskonalić, powinna zawierać cztery elementy (zgodnie z zasadami przedstawionymi w „Ocenianie kształtujące. Dzielmy się”, Zeszyt 3):

• wskazywać dobre elementy w pracy ucznia,
• pokazać to, co wymaga poprawy, nad czym uczeń musi jeszcze popracować,
• dawać wskazówki, jak należy to poprawić,
• dać wskazówki, w jakim kierunku uczeń/uczennica powinien/powinna pracować dalej.

Ćwiczenia na dawanie informacji zwrotnej

Motywująca informacja zwrotna

Poniżej znajdziesz tekst informacji zwrotnej udzielonej uczniowi. Zmień ją na informację motywującą i wspierającą ucznia.

Przykład 1
Opis sytuacji ucznia:
Uczeń oddał pracę z języka polskiego w formie rozprawki. Uczeń ma opinię o dysleksji i dysgrafii oraz zaburzenia słuchu.
Informacja zwrotna:
Człowieku! Po co pisałeś tak długą pracę (2 strony)? Im dłuższą piszesz pracę, tym masz więcej błędów. Niestety ciągle popełniasz błędy interpunkcyjne i ortograficzne. Czas nad tym popracować!
Układ treści pracy jest bardzo dobry. Widać, że znasz zasady pisania rozprawki. Zdania budujesz prawidłowo, choć zapominasz o znakach interpunkcyjnych. Niepotrzebnie dajesz cytaty – jeszcze tego się nie uczyliśmy. Pamiętaj o akapitach! Mogłeś bardziej się przyłożyć, tym bardziej, że pracujesz teraz zdalnie.

Poprawiona informacja zwrotna:

Przykład 2
Opis sytuacji uczennicy:
Uczennica wysłała prezentację z fizyki z przykładami eksperymentów. W mailu do nauczyciela przyznała się, że nie rozumie części tematu.
Informacja zwrotna:
Moja Droga. Prezentacja jest OK. Niestety zrobiłaś za dużo slajdów – mówiłem, żeby było maksymalnie 15, a u Ciebie jest 20. Nie mamy tyle czasu na zajęciach, aby każdy robił dłuższe prezentacje niż zaplanowane.
Ciekawe było pokazanie eksperymentów z omawianego tematu. Jednak sądzę, że sama tego nie zrobiłaś. Praca niesamodzielna obniża ocenę.
Co do tematu, którego nie rozumiesz, to przerabialiśmy jego podstawy już rok temu, więc nie wiem, jak teraz mogłaś sobie przypomnieć, że czegoś nie umiesz. Może warto zabrać się za naukę. Teraz nie mam czasu powtarzać materiału z każdym z was.

Poprawiona informacja zwrotna:

Ćwiczenie dla nauczyciela:

Motywujący nauczyciel w czasie nauki zdalnej

1. Kieruje się empatią
Nauczyciel okazuje zrozumienie dla trudności uczniów wynikających z konieczności nauki w domu oraz braku wsparcia rodziców. Rozmawia z nimi o odczuwanych emocjach i przeżywanych problemach. Lekcje zaczyna od krótkiej rozmowy, pyta, co słychać, jak sobie radzą, czego potrzebują. Dzieli się także swoimi przeżyciami i przemyśleniami. Dla uczniów ważna jest świadomość, że nauczyciele również doświadczają trudnych emocji i miewają gorsze dni. To czyni ich wiarygodnymi i pomaga zacieśniać więzi.

Jak ja to robię? Refleksja własna:

2. Okazuje zainteresowania życiem uczniów
Nauczyciel nie ogranicza kontaktów z podopiecznymi do dydaktyki, lecz rozmawia z nimi o życiu w izolacji. Pyta, jak spędzają czas poza lekcjami, jakiej muzyki słuchają, co ciekawego warto obejrzeć w telewizji, co najchętniej jedzą. Porusza problemy takie jak: „Co zrobić, gdy w domu jest tylko jeden komputer?” albo „Dlaczego trudno spędzać całe dnie z rodzicami?”.

Jak ja to robię? Refleksja własna:

3. Rozmawia o wartościach
Nauczyciel wraz z uczniami poszukuje sensu uczenia się na odległość. Wspólnie z nimi wyznacza cele, np. zachowanie aktywności umysłowej, ćwiczenie już przerobionego materiału, przygotowanie się do nauki w następnej klasie, przydatność wiedzy i umiejętności w życiu.

Jak ja to robię? Refleksja własna:

4. Rozbraja emocje:
Nauczyciel interesuje się przeżyciami uczniów, ich stanem emocjonalnym oraz kondycją psychiczną. Uczniowie poznają techniki obniżania poziomu stresu i radzenia sobie ze złością.

Jak ja to robię? Refleksja własna:

5. Redukuje stres
Nauczyciel unika przekazów takich jak: „Macie to umieć”, „Lepiej się uczcie, bo inaczej…”, itp. Zastępuje je komunikatami typu: „To warto umieć, bo przyda się na następnej lekcji” albo „Zastanówmy się wspólnie, dlaczego ten materiał jest ważny”.

Jak ja to robię? Refleksja własna:

6. Wdraża komunikację bez przemocy (NVC)
Nauczyciel uważnie dobiera słowa, ponieważ w kontaktach wirtualnych mają one moc większą niż w realu, gdzie komunikacja niewerbalna neutralizuje i osłabia potencjalnie negatywne przekazy. Mówi mniej, wolniej, dba o odpowiedni ton wypowiedzi. Mówi, ale także słucha i nawiązuje dialog.

Jak ja to robię? Refleksja własna:

7. Wzmacnianie poczucia własnej wartości uczniów
Nauczyciel pomaga podopiecznym odkrywać i wzmacniać ich potencjał. Uczy ich akceptować swoje słabe strony i wyrabiać odporność na niepowodzenia.

Jak ja to robię? Refleksja własna:

8. Okazuje entuzjazm
Nauczyciel prowadzi zajęcia z zaangażowaniem, które słychać w jego głosie. Potrafi utrzymać uwagę uczniów. Jeśli do nich pisze, jego przekaz wzbudza zainteresowanie i zachęca do działania.

Jak ja to robię? Refleksja własna:

9. Pochwala różnorodność
Nauczyciel zachęca uczniów do wykonywania różnych czynności w ciągu dnia, do realizacji zainteresowań, robienia przyjemnych rzeczy oraz do aktywności fizycznej. W edukacji proponuje różnorodne formy pracy, wymagające odejścia od komputera.

Jak ja to robię? Refleksja własna:

10. Aktywizuje uczniów
Nauczyciel zachęca podopiecznych do interakcji. Podczas lekcji online zadaje pytania otwarte oraz stosuje polecenia takie jak: „Pomyśl i kliknij”, „Zrób i kliknij”, „Znajdź błąd w przykładzie”, itp. Jeśli pisze do uczniów, kończy wiadomość pytaniem, zachęcając tym samym uczniów do reakcji.

Jak ja to robię? Refleksja własna:

11. Docenia wysiłki
Nauczyciel chwali uczniów nie tylko za poprawne wykonywanie zadań, ale także za uczestnictwo w lekcjach, za obecność, aktywność i wytrwałość. Nagradza ich, np. skraca zajęcia, rezygnuje z pracy domowej, kończy lekcję zabawą.

Jak ja to robię? Refleksja własna:

12. Rozsądnie dobiera treści nauczania
Nauczyciel wybiera najważniejsze zagadnienia, ogranicza do minimum ilość teorii. Lekcje są przewidywalne (struktura), ale jednocześnie urozmaicone, aby utrzymać motywację uczniów na optymalnym poziomie. Polecenia do zadań są krótkie i jasno sformułowane. Ilość zadań obowiązkowych jest minimalna, a ich stopień trudności dostosowany do wieku i możliwości uczniów.

Jak ja to robię? Refleksja własna:

13. Udziela pomocy indywidualnej
Nauczyciel wyławia uczniów, którzy nie mogą odnaleźć się w zdalnej edukacji lub mają poważne trudności w mobilizowaniu się do pracy. Poszukuje form pomocy we współpracy z wychowawcą klasy i pedagogiem szkolnym. Uczniowie mogą uzyskać indywidualną pomoc telefoniczną lub na wybranym komunikatorze.

Jak ja to robię? Refleksja własna:

Wyślij

W czasie edukacji zdalnej ważną rolę w procesie zaangażowania i motywacji odgrywają rodzice. To właśnie oni mogą wzmacniać lub osłabiać motywację uczniów i uczennic. W warunkach izolacji rodziny przebywają przez cały czas razem, więc dzieci i młodzież słyszą opinie rodziców na temat nauczycieli, sposobu prowadzenia zajęć, zadawanych materiałów, itp. Dobra współpraca z rodzicami i zadbanie o prawidłową komunikację może wspomóc nauczyciela w procesie kształcenia online.

Pozytywna ocena szkoły i nauczania oraz zachęcanie dzieci do systematycznej pracy sprawiają, że chętniej angażują się one w zadania edukacyjne. Gdy rodzice negatywnie wypowiadają się o zdalnym nauczaniu, dzieciom trudniej utrzymać motywację do nauki na właściwym poziomie. Negatywnym komunikatom werbalnym (krytyka, wyśmiewanie, obrażanie nauczycieli, oskarżanie systemu) towarzyszą emocje i zachowania takie jak lęk, złość czy agresja. Warto zwrócić uwagę rodziców na ten aspekt i poprosić o pomoc i wsparcie.

Słowa nauczyciela, rodziców, rówieśników pełnią często funkcję motywatorów, pobudzają pozytywne emocje i uczucia, wśród nich wiarę w swoje możliwości.

Nauka zdalna często wywołuje w pierwszej fazie wdrożenia poczucie strachu, brak pewności i poczucia stabilności. Uczniowie i uczennice z jednej strony czują, że muszą sprostać wymaganiom każdego z nauczycieli, z drugiej identyfikują się z postawami własnych rodziców. Z jednej strony dzieci i młodzież muszą opanować nowy styl nauki i przejść do większej samodzielności, z drugiej często ma obowiązki domowe i dużo bodźców rozpraszających.

U uczniów i uczennic w tym czasie często pojawiają się pytania:

• Czy dam radę?
• Jak mam się uczyć?
• Po co w ogóle mam się starać?

Motywacja potrzebuje paliwa w postaci

• zainteresowania dążeniami i aktywnością dziecka,
• zachęty, uznania i akceptacji ze strony dorosłych,
• jasno formułowanych oczekiwań,
• otwartej komunikacji,
• możliwości odnoszenia sukcesów przez dziecko,
• umiejętności traktowania trudności i niepowodzeń jako punktu wyjścia do dalszej pracy,
• poczucia celowości działań dziecka

Motywację osłabiają:

• niejasne oczekiwania wobec dziecka,
• chaos w stawianiu wymagań i w działaniach,
• krytyka ze strony dorosłych i rówieśników,
• negatywne wypowiedzi dorosłych na temat możliwości dziecka,
• podważanie sensu nauki na odległość,
• brak zainteresowania dzieckiem, jego aktywnością, sukcesami, trudnościami i przeżyciami,
• poczucie osamotnienia i zagubienia,
• przerzucanie całej odpowiedzialności za proces uczenia się na dziecko,
• niewłaściwa organizacja procesu nauczania i uczenia się – niejasności, chaos, niesystematyczność,
• napięcie i lęk.

Komunikaty demotywujące w czasie nauki zdalnej:

• Nauka na odległość to nie jest prawdziwa szkoła.
• To bez sensu, to się nie uda.
• Nie martw się, to się niedługo skończy.
• Odejdź wreszcie od komputera. Całe dnie spędzasz w internecie.
• Po co się tyle uczysz? Odpuść sobie.
• Nauczyciele nic nie robią, a ty masz zasuwać?
• I tak zdasz do następnej klasy. Wszyscy muszą zdać.
• Nie radziłeś sobie w szkole, to teraz tym bardziej nie dasz rady.
• Teraz musisz sam wszystko robić. Ja ci nie pomogę.
• To nie mój problem.
• Nauka teraz to nie nauka.