Bezpieczeństwo emocjonalne i psychiczne uczniów jest jednym z najważniejszych warunków skutecznego procesu edukacji. Wpływa ono nie tylko na osiągnięcia edukacyjne uczniów, ale przede wszystkim wiąże się z dobrostanem psychospołecznym i zdrowiem psychicznym dzieci (Fedotenko, Maliy, 2013). W przeciwieństwie do bezpieczeństwa fizycznego, bezpieczeństwo psychiczne dotyczy klimatu szkoły i czynników, które pozwalają uczniom postrzegać szkołę jako miejsce, gdzie nie doświadczą krzywd emocjonalnych i psychicznych. Mają na to wpływ zarówno bezpieczeństwo fizyczne (np. brak agresji ze strony rówieśników), ale także na obawy dotyczące np. wyśmiewania czy zawstydzania.

Jest ono podstawową potrzebą człowieka i odgrywa kluczową rolę w zapewnianiu zdrowia psychicznego i rozwoju dzieci. Nina V. Bordovskaia i Irina A. Baeva (2015) wykazały także, że poziom bezpieczeństwa psychicznego uczniów jest pozytywnie skorelowany z ich dobrostanem, a w szczególności z komfortem emocjonalnym, pewnością siebie oraz wyższym poziomem aktywności poznawczej. W innych badaniach (Kulikova, Maliy, 2017) pokazano dodatkowo, że im wyższy jest poziom bezpieczeństwa psychicznego w środowisku szkolnym, tym niższy poziom lęku uczestników procesu edukacyjnego. Pokazuje to, jak duże znaczenie dla zdrowia psychicznego może mieć bezpieczeństwo psychiczne uczniów.

Badacze wskazują, że kiedy dzieci nie czują się bezpiecznie w szkolnym środowisku, może to mieć wpływ na ich wyniki w nauce oraz obniżenie chęci do nauki (Ratner et al., 2006; Rigby, 2007). W środowisku, w którym są zapewnione bezpieczeństwo psychiczne i emocjonalne, uczniowie, zamiast skupiać się na własnym lęku, mogą skoncentrować się na nauce. W takim środowisku dyskomfort, który nieuchronnie towarzyszy nowym doświadczeniom, nie przeszkadza w nauce, ponieważ to nie na nim skupiają się uczniowie (English, Stengel, 2010). Niestety, wiele osób żyje w rodzinach (Cummings et al., 2012) albo uczy się w szkołach (Holley, Steiner, 2005), których nie postrzegają jako bezpieczne psychicznie. Funkcjonowanie w takim kontekście może ograniczyć chęć jednostki do angażowania się w nowe doświadczenia, a przez to hamować jej rozwój. Badania Amy Edmondson (1999) pokazują, że jeśli nauczyciele są w stanie zapewnić bezpieczeństwo psychiczne uczniom, dzieci przestawiają się z zastanawiania się nad tym, co o nich pomyślą inni, na zachowania związane z uczeniem się: zadawanie pytań, popełnianie błędów, przyjmowanie informacji zwrotnych, itp.

Jednocześnie badania pokazują, że jedynie 75% uczniów ma gotowość psychiczną i emocjonalną do pełnego uczestniczenia w lekcjach. Pozostałe 25% to uczniowie, którzy z różnych względów nie mogą aktywnie uczestniczyć w nauce, m.in. z powodów różnych dysfunkcji, zaległości, kłótni rodziców, nieprzespanej nocy, sporu z koleżanką, itp. (Nerwińska, 2012).

Kulikowa ze współpracownikami (2017) wskazują, jakie są główne wskaźniki świadczące o bezpieczeństwie psychicznym uczniów:

• Uczniowie nie boją się nauczycieli, współpracują z nimi.
• Dzieci zadają pytania nauczycielom i innym uczniom.
• Uczniowie wyrażają autonomiczne i niezależne od innych opinie.
• Dobre relacje uczniów z rówieśnikami.
• Zadowolenie z warunków panujących w szkole.
• Niski poziom lęku, frustracji i stresu.
• Pozytywne odczucia związane ze szkołą (np. nauczycielami, dyrekcją, itp.).

Jednocześnie Tatiana Kulikowa (2012) zauważa, że bezpieczne psychologicznie środowisko nie ogranicza się do relacji z innymi (nauczycielami, uczniami), ale także jest związane z przestrzenią fizyczną, jaką oferuje szkoła, czyli z tym, czy lokal szkoły jest bezpieczny (pod względem fizycznym) dla uczniów i zaplanowany w taki sposób, aby uczniowie mogli w nim rozwijać swój potencjał.

W swoich badaniach Tatiana Kulikowa i Dmitrij Maliy (2017) analizowali, jakie cechy nauczycieli sprzyjają budowaniu bezpieczeństwa psychicznego uczniów.

Metaanaliza badań wykonana przez M. Lance’a Fraziera i współpracowników (Frazier et al., 2017) pokazała, że poczucie bezpieczeństwa psychicznego jest silnie związane z tym, jak ludzie dzielą się informacjami, oraz z uczeniem się – w środowisku bezpiecznym psychologicznie ludzie dyskutują o swoich błędach, dzielą się informacjami, proszą o pomoc, są otwarci na otrzymywanie informacji zwrotnych, a także chętnie ich udzielają. Ponadto chętnie eksperymentują. Metaanaliza wykonana przez wymienionych wyżej badaczy dotyczyła przede wszystkim bezpieczeństwa psychicznego w środowisku pracy – pokazuje zatem, że poczucie bezpieczeństwa psychicznego jest istotne w gronie pedagogicznym, które dzięki niemu pracuje lepiej jako zespół. Bezpieczeństwo psychiczne przyczynia się także do większej satysfakcji z pracy. Wszystkie wyniki wskazane przez zespół Fraziera (Frazier et al., 2017) mogą być jednak istotne także w przypadku poczucia bezpieczeństwa psychicznego uczniów – wśród nich także ważne są otwarte wypowiadanie się, dzielenie się informacjami, otwartość na informacje zwrotne czy eksperymentowanie. Na przykład brak lęku przed wypowiadaniem się może być szczególnie istotny w przypadku uczniów doświadczających przemocy lub dyskryminacji ze strony rówieśników – często niezbędne jest poczucie bezpieczeństwa psychicznego, aby zainicjować rozmowę na ten temat z nauczycielem czy pedagogiem szkolnym (Kish-Gephart et al., 2009).

Frazier i współpracownicy (Frazier et al., 2017) pokazali, że bezpieczeństwo psychiczne jest ściśle związane z jasnością ról i wsparciem koleżeńskim. Jeżeli uczeń czy nauczyciel dobrze rozumie, czego się od niego oczekuje i czuje wsparcie kolegów i koleżanek, to będzie czuł się bardziej pewny siebie, wypowiadając swoje zdanie, a także będzie bardziej wspierający dla kolegów i koleżanek, gdy oni będą mówili o swoich pomysłach. Innym istotnym czynnikiem sprzyjającym bezpieczeństwu psychicznemu jest wg Fraziera i współpracowników stopień współzależności członków zespołu. Jeśli bowiem w zespole musisz liczyć na swoje koleżanki i kolegów, aby dobrze wykonać zadania (związane z nauką bądź pracą), to istnieje większa szansa na pojawienie się bezpieczeństwa psychicznego niż w zespole czy w klasie, w których większość zadań jest wykonywana indywidualnie.