Kontakt osobisty i komunikacja bezpośrednia przynoszą lepsze rezultaty dla budowania relacji niż kontakt pośredni, na przykład przez maile, komunikatory czy telefon. Komunikacja odbywa się na dwóch poziomach – werbalnym i niewerbalnym. Powinny one ze sobą współgrać, ponieważ ten sam komunikat może być różnie odebrany mi.in. w zależności od kontekstu – komunikat niewerbalny może wzmacniać komunikat werbalny lub mu zaprzeczać. Ważne, aby dostosowywać sposób komunikacji do odbiorcy i okoliczności. Istotne w komunikacji jest stosowanie nie tylko krytyki, ale przede wszystkim pochwał. Krytyka oczywiście także jest potrzebna, ponieważ może prowadzić do zmiany sytuacji i rozwiązania problemu. Umiejętność dobrego komunikowania się z innymi można rozwijać – kluczowe są tu uważność i ciągłe ćwiczenie swoich kompetencji.

Okazywanie szacunku i serdeczności

Kolejnym czynnikiem, który pozwala budować dobre jakościowo relacje, jest okazywanie szacunku i serdeczności. Zarówno nauczyciele, jak i rodzice powinni traktować uczniów z szacunkiem i okazywać im swoją uwagę. Dzięki temu uczniowie będą się czuli wartościowi i znaczący, może wzrosnąć ich samoocena, co jest istotne dla zdrowia psychicznego. Taki sposób traktowania innych zapewnia także poczucie bezpieczeństwa. Ważne, by kształtować w uczniach umiejętność okazywania szacunku i serdeczności innym – nie tylko dorosłym, ale i rówieśnikom.

Wzajemne wsparcie

Budowanie pozytywnych relacji wiąże się także z udzielaniem wzajemnego wsparcia w trudnych chwilach. Nauczyciele powinni pamiętać, że uczniowie, jak każdy, mają lepsze i gorsze chwile. Nie zawsze wszystko im się udaje, czasem napotykają trudności, z którymi nie dają sobie rady. Zbudowanie dobrej relacji wymaga zatem wspierania uczniów w radzeniu sobie z trudnościami (nie tylko szkolnymi). Niezwykle ważne jest także, aby nauczyciele starali się wzajemnie wspierać w trudnych chwilach.

Okazywanie uznania

Dobrym relacjom sprzyja również okazywanie uznania. Powinno ono polegać na wyrażaniu pozytywnych ocen postępowania lub zachowania ucznia. Zarówno nauczyciele, jak i rodzice powinni pamiętać, by nie tylko ganić młodych ludzi, ale przede wszystkim ich chwalić. Jednakże istotne jest, aby pochwały były uzasadnione (poparte faktycznym postępowaniem albo osiągnięciami ucznia) oraz zgodne z faktycznymi przekonaniami nauczyciela czy rodzica. Okazywanie fałszywej życzliwości lub uznania może łatwo doprowadzić do zerwania więzi, ponieważ taka osoba jest odbierana jako nieszczera. Dawanie wyrazów uznania wzmacnia więzi z innymi, pozwala zauważać pozytywne strony innych ludzi i czerpać radość z wzajemnych relacji. To kolejna umiejętność, której warto uczyć młodych ludzi, tak aby potrafili doceniać innych wokół siebie.

Rozumienie emocji

Aby zbudować dobre jakościowo relacje, niezbędne są rozumienie emocji i umiejętność postawienia się w sytuacji drugiej osoby, w czym pomaga empatia. Wszyscy członkowie społeczności szkolnej powinni rozwijać swoje kompetencje emocjonalne dotyczące rozpoznawania, rozumienia i adekwatnego wyrażania własnych emocji, a także rozpoznawania, rozumienia i odpowiadania na emocje innych.

Wzajemne zaufanie

Ponadto konieczne jest także wzajemne zaufanie osób, które są ze sobą w kontakcie. Zaufanie w szkole jest niezbędne nie tylko w relacji nauczyciela z uczniami, ale także z rodzicami i gronem pedagogicznym. Po pierwsze, nauczyciel powinien zbudować zaufanie uczniów tak, by wierzyli, że będzie ich wspierał i pomagał im (przede wszystkim w zdobywaniu wiedzy i umiejętności, lecz także ważne okazuje się wsparcie w problemach pozaszkolnych). Z drugiej strony, konieczne jest zaufanie rodziców, którzy powierzają nauczycielowi swoje dzieci – powinien być on zatem osobą, na której można polegać. Niezwykle istotne jest zaufanie w gronie pedagogicznym – dzięki niemu nauczyciele mogą wspierać się w trudnych sytuacjach, radzić się innych i uczyć się od siebie nawzajem. Daje to wsparcie i poczucie przynależności i pozwala lepiej radzić sobie ze stresem, co jest ważne dla utrzymania zdrowia psychicznego nauczyciela.

Czas i zainteresowanie

Budowanie jakości relacji wymaga czasu i zainteresowania drugim człowiekiem. Ważne, by rozwijać swoje umiejętności kształtowania relacji z innymi, a także uczyć tego dzieci i młodzież. Warto jednak poświęcić temu czas i zaangażowanie, ponieważ pozytywne relacje z innymi sprzyjają zdrowiu psychicznemu wszystkich członków społeczności szkolnej.

Jeśli chodzi o kontakty nauczyciel – uczeń, to wydaje się oczywiste, iż główną rolę odgrywa tu nauczyciel. W badaniach przeprowadzonych w USA (Robertson, 2006) i Australii (Roffey, 2012) uczniowie zwracali uwagę na następujące zachowania nauczycieli, dzięki którym możliwe staje się zbudowanie dobrej relacji:

• Częste uśmiechanie się;
• Znajomość imion dzieci – nikt przecież nie lubi być anonimowy, nikt nie chce być tylko numerem w dzienniku;
• Bycie miłym dla uczniów, unikanie krzyku – krzyk podkopuje relację;
• Nieporównywanie uczniów – każdy uczeń jest niezależną jednostką, a budowaniu relacji nie sprzyja mówienie mu, kto i w czym jest od niego lepszy;
• Wiara w uczniów – w to, że dadzą radę, odniosą sukces;
• Uważne słuchanie uczniów;
• Odnoszenie tematów lekcji do codziennego życia, szczególnie do doświadczeń uczniów.

Nauczyciele mogą i powinni dbać także o budowanie relacji między uczniami. W tym celu warto skorzystać z różnego rodzaju programów edukacyjnych, które będą rozwijały umiejętności społeczne i emocjonalne uczniów – jak wspomniano w poprzednim rozdziale, takie programy mogą skutecznie przyczyniać się do poprawy relacji między uczniami, a także kształtować ich zdrowie psychiczne. Ważne jest także, aby nauczyciele zwracali szczególną uwagę na uczniów, którzy są wykluczeni przez społeczność klasową lub przejawiają trudności w budowaniu relacji z innymi. Jeśli tylko pojawiają się tego typu problemy, nie można pozostać wobec nich obojętnym. Jeszcze innym czynnikiem sprzyjającym budowaniu dobrych relacji wśród uczniów jest zaangażowanie ich w różnego rodzaju zachowania prospołeczne. Większość ludzi ma naturalną potrzebę pomagania innym. Znalezienie sposobów na realizację tej potrzeby – np. zaangażowanie młodzieży w pomaganie innym – wzmacnia samoocenę uczniów, ich poczucie przynależności i odpowiedzialności za osoby z otoczenia. Powoduje, że młodzi ludzie zaczynają w większym stopniu czuć się częścią społeczności – często nie tylko szkolnej, ale szerzej – swojej dzielnicy czy miasta.

Kolejnym aspektem są relacje między nauczycielami i rodzicami. Wydaje się ważne, aby obie strony dbały o budowanie pozytywnej relacji, odpowiednio się ze sobą komunikując oraz okazując sobie szacunek i uznanie. Ważne jest też rozumienie emocji drugiej strony i wzajemne zaufanie. Nie zawsze jednak relacje między nauczycielami a rodzicami są idealne, dlatego szkoły mogą proponować rodzicom udział w różnego rodzaju warsztatach i szkoleniach dotyczących rozwoju kompetencji interpersonalnych. W szczególnych sytuacjach niezbędne, ale bardzo pomocne może okazać się skorzystanie z procesu mediacji.

Niezwykle istotne są również relacje w gronie pedagogicznym, za które w dużej mierze odpowiada dyrektor. Pewne zachowania dyrekcji i innych nauczycieli pozwalają w większym stopniu poczuć się członkami grona pedagogicznego i zbudować dobrą relację ze współpracownikami.