Podstawy działań motywujących

Koncepcja motywacji uczniów do podejmowania działań edukacyjno-społecznych opiera się na trzech podstawowych uniwersalnych potrzebach psychicznych:

• autonomii,
• poczucia kompetencji
• bliskości w relacjach z ludźmi (Czapiński, 2004).

Odpowiadają one za ogólną ocenę jakości życia, na którą składają się:

• rozwój psychiczny (dojrzewanie osobowości);
• integralność (przyswojenie sobie norm i wzorców kulturowych);
• psychiczny dobrostan (zdrowie psychiczne, zadowolenie z własnego życia);
• witalność (dobrostan fizyczny);
• zgodność z własnym Ja.

Przekonanie większości społeczeństwa o stałości naszych cech i ich kluczowym wpływie na motywację i możliwości edukacyjne, przeniesione na grunt szkoły, działa obezwładniająco na cały system edukacyjny. Często jest to z naszej strony nieuświadomione zachowanie, które staje się standardem określonych środowisk czy społeczności. Niwelowanie takiego nastawienia wymaga działań całej społeczności szkolnej: nauczycieli, edukatorów, administracji szkolnej wszystkich szczebli, rodziców i uczniów. Nauczyciele muszą zdać sobie sprawę, że motywacja ucznia w dużej części jest zależna nie tylko od niego samego, ale od czynników, na które jako opiekunowie procesu edukacyjno-wychowawczego w szkole mamy wpływ.

Według publikacji edukacyjnych czynnikami motywującymi uczniów i uczennice są:

• świadomość celu,
• poczucie sensu i przydatności,
• możliwość osiągnięcia satysfakcji,
• sukces, nagroda, korzyść, uznanie,
• zaciekawienie, odkrywanie (coś nowego, coś innego),
• atrakcyjność zadania, zagadnienia, toku lekcji,
• dynamika pracy,
• możliwość samorealizacji.

Ważnym czynnikiem wpływającym na motywację i zaangażowanie uczniowskie są także zachowania nauczyciela i atmosfera, jaką właśnie on tworzy w środowisku szkolnym czy klasowym.

„Istnieje wprost proporcjonalna zależność między poziomem motywacji nauczyciela a poziomem motywacji uczniów” (H. Hamer)

Proponowane poniżej rozwiązania opierają się na współczesnej wiedzy dotyczącej motywacji i pobudzania aktywności. Główne wyzwanie w tworzeniu procesu nauczania motywującego i pobudzającego do działania jest uwzględnienie w jego przebiegu podstawowej wiedzy nt. funkcjonowania ludzkiego mózgu. Należy zatem przede wszystkim użyć takich metod, które będą aktywowały zróżnicowane style uczenia się naszych uczniów.

Co za tym idzie, nauczyciel jest przewodnikiem ucznia w procesie uczenia, może on wskazywać mu kierunki i możliwości zdobywania wiedzy. Sam proces rozwoju powinien jednak być pracą ucznia z naszym wsparciem i zachętą. Warto tutaj wykorzystać możliwość wdrożenia lekcji mobilizujących uczniów. Co to znaczy? Są to zajęcia, które zmuszają uczniów do aktywnego udziału i zaangażowania.

Cztery rodzaje lekcji mobilizujących uczniów

Te cztery strategie prowadzenia lekcji łączą się ze sobą i uzupełniają nawzajem (wg M. Harmin):

1. Układ lekcji mobilizujący do pracy
Najważniejsze:

• lekcja toczy się szybko,
• nie widać znudzenia i senności,
• uczniowie zawsze mają coś do zrobienia,
• lekcja jest urozmaicona i przykuwa uwagę uczniów,
• stosujemy kilka technik w czasie jednej lekcji.

2. Szybkie tempo
Najważniejsze:

• zachowaj szybkie tempo lekcji,
• zamiast powtarzać trzy razy to samo zagadnienie w formie wykładu, wykorzystaj metody pracy angażujące uczniów, np. powtórzcie w parach, zapytaj kolegę,
• tempo dostosuj do tematu lekcji,
• w klasach z uczniami słabszymi tak zaplanuj zajęcia, aby poprzez różne techniki powracać do niektórych tematów, by zwiększyć możliwość zapamiętania.

3. Nauczanie warstwami
Najważniejsze:

• warto powracać do przerobionych zagadnień, aby ułatwić uczniom ich lepsze i pełniejsze opanowanie,
• nauczając warstwami planuj lekcję tak, aby powracać do już znanego materiału,
• korzystaj z metod pracy wspólnej i w czasie takiej pracy nie oceniaj tego, ile uczniowie pamiętają z poprzednio przerabianego materiału.

4. Różnorodność kontrolowana
Najważniejsze:

• lekcja zbyt urozmaicona może budzić w uczniach niepokój: zachowaj umiar,
• elementy rutyny dają uczniom poczucie bezpieczeństwa,
• stałe zasady i procedury lub elementy lekcji przeplataj nowymi metodami,
• uczniowie potrzebują czasu, aby przyzwyczaić się do nowych metod i z czasem coraz bardziej się angażują w lekcję.

W czasie lekcji angażujących polecane są metody angażujące uczniów i uczennice oraz wykorzystanie metod projektowych, eksperymentalnych lub obserwacyjnych.

Runda bez przymusu

Przebieg proponowany: Zaznaczamy, że uczniowie mogą mieć różne zdanie na temat: „Teraz każdy może się krótko wypowiedzieć”. Jeśli ktoś nie chce zabierać głosu, może powiedzieć „pasuję”.

• można stosować do całej klasy lub grupy osób,
• użyteczna, gdy odpowiedzi i opinie na dany temat mogą być bardzo różne,
• daje możliwość wypowiedzenia się, a także wzmaga zainteresowanie.

Pytanie – wszyscy piszą

Przebieg proponowany: Prosimy uczniów o zapisanie odpowiedzi na pytanie. Dajemy uczniom chwilę czasu. Każdy chętny uczeń może przedstawić swoją odpowiedź. Jeśli jest jedna właściwa odpowiedź, możemy ją zapisać na tablicy i każdy uczeń samodzielnie może sprawdzić swoją pracę.

• w tej metodzie konieczne jest sformułowanie własnej myśli (odpowiedzi),
• dzięki tej metodzie więcej uczniów jest gotowych do odpowiedzi niż w czasie tradycyjnego odpowiadania na pytania,
• jeśli na pytanie istnieje tylko jedna dobra odpowiedź, każdy może sam skorygować swój zapis.

Zdania podsumowujące

Przebieg proponowany: Po zakończeniu partii materiału poproś uczniów o dokończenie np. trzech zdań: Dowiedziałem się, że… Zaskoczyło mnie, że… Zaczynam się zastanawiać nad…

Dokończone zdania chętni uczniowie mogą przeczytać na głos. Uczniowie mogą także w parach przeczytać sobie dokończenia zdań. Innym sposobem jest zachęcenie uczniów, aby każdy przeczytał jeden swój wniosek. Jeśli ktoś nie chce mówić, pasuje.

• metoda uczy samodzielnego wyciągania wniosków z doświadczeń,
• metoda do częstego wykorzystania, np. po omówieniu jakieś partii materiału, na zakończenie lekcji, itp.,
• daje możliwość uzyskania przez nauczyciela informacji zwrotnej o jego pracy i sposobie prowadzenia zajęć.

Cztery zasady motywującego nauczyciela wg Merrill Harmin to:

• Określ cel swoich działań jako nauczyciela, wybierz do niego adekwatne metody motywujące uczniów.
• Doskonal sztukę prowadzenia zajęć tak, aby wspierać uczniów w opanowywaniu konkretnego materiału, a także cech, które w przyszłości przyczynią się do ich sukcesu.
• Najważniejsze: po pierwsze nie szkodzić.
• Każdy uczeń (nawet najsłabszy) w Twoich oczach powinien być tym, o którego warto się postarać i który jest gotowy, aby „wykonać zdecydowany krok naprzód”. Nie można jako nauczyciel zrezygnować z żadnego ucznia, a pozytywne docenienie każdego przejawu pracy i zaangażowanie może uruchomić w uczniu jego potencjał i wiarę w siebie.