Analizując czynniki wpływające na kształtowanie się wymienionych postaw, należałoby wskazać:

• motywowanie uczniów uwzględniające motywację samorealizacji i indywidualne pasje poznawcze;
• doskonalenie technik uczenia się i nauczania – uwzględnianie zasady neurodydaktyki, czyli „nauki przyjaznej mózgowi”;
• dostosowanie systemów oceniania do promowania kreatywności i innowacyjności;
• przeorientowanie oceny osiągnięć osób uczących się z nastawienia na powierzchowne sprawdzanie stopnia przyswojenia danych treści kształcenia na rzecz głębszej oceny zdolności rozwiązywania problemów, także w zespole, oraz stopnia przygotowania do uczenia się przez całe życie;
• poszerzenie stosowania oceniania kształtującego (polegającego na śledzeniu procesu uczenia się osób, dostosowywaniu do jego przebiegu nauczania i dawaniu tym osobom informacji zwrotnej pomagającej się uczyć) w połączeniu z ograniczeniem dominacji oceniania podsumowującego (CEO, Kształtowanie właściwych postaw);
• dostosowanie metod nauczania do indywidualnych potrzeb ucznia, jego cech i zainteresowań;
• stopniowe wprowadzanie indywidualnych programów na wszystkich poziomach kształcenia i szkolenia, ze szczególnym uwzględnieniem indywidualnie dobieranych treści kształcenia na dwa lata przed ukończeniem kształcenia ponadgimnazjalnego (w obecnym systemie na poziomie kształcenia w szkole średniej – przypis własny) (CEO, Kształtowanie właściwych postaw);
• indywidualizacja kształcenia i szkolenia – dostosowywanie metod nauczania do indywidualnych potrzeb ucznia;
• łączenie indywidualizacji z pracą zespołową, ograniczenie typowego wzoru nauczania z nauczycielem w roli głównej na rzecz wzajemnego uczenia się w zespołach – praca metodą projektów;
• wspieranie procesów samokształtowania i samorealizacji uczniów (rozwoju indywidualnych potencjałów twórczych) poprzez działania sprzyjające poznawaniu emocji, motywów, reakcji, celów rozwoju, zasad pozytywnej komunikacji interpersonalnej (Matwijów, 1994).

Czynniki chroniące związane z kompetencjami i współpracą nauczycieli

Istotnym czynnikiem wspomagającym nauczyciela, wychowawcę w kształtowaniu postaw uczniowskich jest przede wszystkim znajomość własnych potencjałów – „zanim poznam ucznia, muszę poznać siebie” – i umiejętność odpowiedzi na pytania:

• czy jestem zadowolony z pracy?
• czy jestem zestresowany i grozi mi wypalenie zawodowe?
• czy jestem lubiany przez uczniów i jak buduję swój autorytet (na zasadzie dominacji czy na partnerstwie opartym na wartościach i relacji mistrz – uczeń)?
• jak reaguję na błędy (krytykuję czy wskazuję sposoby unikania błędów) i czy potrafię przyznać się do własnych pomyłek, czy potrafię zmienić zdanie?

Więcej na temat zasobów i postaw nauczycieli w przełożeniu na zdrowie psychiczne uczniów i uczennic dowiesz się w rozdziale 6.

Kolejnym czynnikiem jest znajomość podstawowych metod poznawania ucznia, takich jak obserwacja, ankiety, wywiad i rozmowa, skala ocen, techniki socjometryczne, teksty autoekspresyjne. Stosowanie ich pozwala na rozpoznanie kolejnego czynnika, jakim jest poznanie psychospołecznych i edukacyjnych potrzeb ucznia umożliwiające nauczycielowi określić sylwetkę ucznia, jego zdolności, odkryć jego motywatory, problemy, zagrożenia, z jakimi się styka oraz emocje, jakie przejawia w szkole. Czynnikiem wspomagającym może być również ściślejsza współpraca nauczycielska przy realizacji zadań metodą projektów.

Niezmiernie istotnym czynnikiem związanym z motywowaniem i rozbudzaniem aspiracji edukacyjnych uczniów jest wiedza nauczycieli o ich obciążeniu obowiązkami pozalekcyjnymi.

Zgodnie z zasadami neurodydaktyki wartościowe jest, aby polecane do wykonania w domu prace nie miały charakteru powtórkowego i odtwórczego. Aspiracje edukacyjne i motywacja do nauki opierają się na ciekawości poznawczej, stąd zadania odkrywczo-badawcze polegające na poszukiwaniu nowych treści, nowych materiałów, nowych tekstów nadają twórczy sens pracom domowym.

Wśród czynników chroniących, związanych ze środowiskiem rodzinnym uczniów, jest współpraca z rodzicami w celu budowania postawy prozdrowotnej i zdrowego stylu życia, kształtowania hierarchii wartości uczniów, a także poszerzania wiedzy rodziców na temat prawidłowości rozwoju i zaburzeń zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży.

Podsumowując, należałoby podkreślić, że rolą nauczyciela w kontekście postaw uczniowskich wobec obowiązków szkolnych jest przede wszystkim stwarzanie warunków do jego optymalnego rozwoju intelektualnego, emocjonalnego i społecznego, warunków uwzględniających indywidualne potrzeby, zdolności i zainteresowania. Stworzenie takich warunków zapewnia podatny grunt do wzrastania dobrostanu psychicznego uczniów i uczennic.