Jednocześnie wsparcie psychiczne uczniów w zakresie indywidualnych czynników chroniących, udzielane przez nauczycieli w szkołach, powinno mieć charakter wychowawczy; winno opierać się na poznawaniu podopiecznego, dialogu, wzmacnianiu samoświadomości, w tym rozumienia swoich emocji oraz budowaniu siły psychicznej.

Elementem edukacji powinno być także wzmacnianie kompetencji komunikacyjnych w rozwiązywaniu sytuacji konfliktowych. Ponieważ postępy edukacyjne w tradycyjnym systemie są pierwszoplanowe, zaś oceny szkolne są wymiernym wskaźnikiem osiągnięć, istotne jest nauczenie, jak się uczyć skutecznie, oraz wdrażanie do wytrwałości i realizacji założonych celów edukacyjnych.

Propozycja warsztatów wychowawczych dla uczniów

I. Jaki jesteś? Samoocena siebie (nazwa ćwiczenia pochodzi z arkusza samooceny opracowanego przez Leona Niebrzydowskiego).

Cel zajęć: wzbudzenie refleksyjności ucznia w odniesieniu do samego siebie, mocnych i słabszych stron oraz planowania działań. Tworzymy dla uczniów indywidualne karty samooceny, np. wg poniższych wzorów (inne arkusze dotyczące samoobserwacji można znaleźć w publikacji Andrzeja Janowskiego Poznawanie uczniów. Zdobywanie informacji w pracy wychowawczej, Warszawa 2002).

W arkuszach należy zaproponować, w poszczególnych kategoriach samooceny, inne zachowania lub właściwości. Przykładowo odnosząc się np. do relacji z rówieśnikami (wolę utrzymywać kontakty przez internet niż osobiście, dbam o relację z innymi osobami, zależy mi na opiniach innych osób, itp.); zachowania (uprzejmość, prawdomówność, odwaga, lojalność, itp.), predyspozycji (zdolności kierunkowych, pasji, zainteresowań), cech charakteru (sprawiedliwość, odpowiedzialność, wytrwałość, itp.). W obrębie kategorii można ustalać wspólnie z uczniami, jakie właściwości będą podlegały samoocenie.

Pozostawiamy uczniom czas na autorefleksję, a następnie zachęcamy ich do podzielenia się przemyśleniami. Należy zwrócić uwagę uczniów na nadmierny samokrytycyzm, który może prowadzić do obniżenia samooceny. Zbyt niska samoocena prowadzi do unikania sytuacji trudnych ze względu na brak wiary w to, że jednostka da radę im podołać. Wskazana jest więc refleksja, nad jakimi cechami możliwa byłaby praca w pierwszej kolejności?

Nauczyciel powinien uświadomić uczniom, że niebezpieczne jest także nadmierne cenienie siebie, prowadzące do samooceny zawyżonej. Zagrożenie z nią związane polega na dążeniu do unikania sytuacji, w której ocena ta narażona jest na obniżenie. Ideałem jest dążenie do samooceny adekwatnej, która odnosi się do obiektywnego rozumienia swoich mocnych i słabszych stron.

II. Porażka i sukces to nieodłączne elementy życia (nazwa ćwiczenia pochodzi z arkusza samooceny opracowanego przez Leona Niebrzydowskiego).

Cel zajęć: zwiększenie gotowości uczniów do podejmowania wyzwań, bez względu na oczekiwany wynik; budowanie odporności psychicznej. Podstawą pracy z uczniami będzie drzewo decyzyjne. Można sięgnąć na początek do znanego dylematu sir Lancelota, który spotkał smoka.

Następnie stawiamy uczniów przed problemem, którego każde rozwiązanie przyniesie dla rozwiązującego zarówno korzyści, jak i straty. Przykładem może być: czy brać udział w konkursie lub turnieju? Czy pójść na wagary z powodu trudnego sprawdzianu? Czy startować do wyborów przedstawicieli samorządu uczniowskiego? Lub inne problemy, bliskie danej klasie szkolnej.

Konieczne w tym kontekście jest wskazanie znaczenia świata wartości jednostki oraz uświadomienie uczniom, że to, co dla jednej osoby jest sukcesem, dla innej będzie porażką. I że na ostateczną ocenę korzyści lub strat z każdej decyzji wpływa także osobiste nastawienie do problemu i własnego rozwoju. Warto porównać, jakie ostateczne decyzje w omawianej sytuacji podjęłyby poszczególne osoby w klasie.