Prace domowe

Z analiz Instytutu Badań Edukacyjnych wynika, że polscy nauczyciele są mocno przywiązani do wykorzystania prac domowych w organizacji kształcenia. Polskie nastolatki na naukę jedynie dwóch przedmiotów (język polski i matematyka) przeznaczają tygodniowo więcej czasu niż wynosi średnia w krajach OECD dla pracy domowej ze wszystkich przedmiotów, czyli 4 godziny i 30 minut.

Analiza ponad 200 czynników mających wpływ na efektywność uczenia się wskazuje na niewielkie znaczenie pracy domowej i jednocześnie podkreśla pozytywny wpływ własnej aktywności uczniów, która sprzyja braniu odpowiedzialności za proces uczenia się. Praca domowa powinna być świadomym i mającym sens dla ucznia działaniem, które nie przenosi ciężaru procesu uczenia się na środowisko rodzinne i nie ogranicza możliwości rozwoju dzieci. (prof. Małgorzata Żytko)

Nie ma ujednoliconych poglądów wśród badaczy na temat pozaszkolnych (w szczególności psychospołecznych) skutków pracy domowej. Warto zwrócić uwagę, że zarówno pozytywny, jak i negatywny wpływ pracy domowej zależy od tego, jak jest ona zbudowana i zaplanowana. To oznacza, że „praca domowa pracy domowej nierówna”.

Badania dostarczają mocnych dowodów na to, że jeśli prace domowe są właściwie stosowane, wpływają korzystnie na dobrostan psychiczny uczniów i uczennic. Aby upewnić się, że praca domowa jest odpowiednia, nauczyciele powinni postępować zgodnie z następującymi wytycznymi:

• Najefektywniejsze są zadania domowe, które stanowią kontynuację lekcji, mają jasno określony cel, są na odpowiednim poziomie, stymulują samodzielną pracę ucznia i są potem z nim omawiane.
• Zadawaj celowe prace domowe. Uzasadnione cele pracy domowej obejmują wprowadzanie nowych treści, ćwiczenie umiejętności lub procesu, które uczniowie mogą wykonywać samodzielnie, ale nie płynnie; opracowywanie informacji, które zostały omówione na zajęciach w celu pogłębienia wiedzy uczniów oraz zapewnienie uczniom możliwości zgłębiania ich własnych zainteresowań.
• Zaprojektuj pracę domową, aby zmaksymalizować szanse, że uczniowie ją ukończą. Upewnij się, że praca domowa jest na odpowiednim poziomie trudności. Uczniowie powinni być w stanie samodzielnie wykonywać zadania domowe ze stosunkowo wysokimi wskaźnikami sukcesu, ale nadal powinni uważać zadania za wystarczająco trudne, aby były interesujące.
• Zaangażuj rodziców w odpowiedni sposób bez wymagania od nich, aby byli nauczycielami lub nadzorowali odrabianie zadań domowych przez uczniów. Uważnie monitoruj liczbę zadawanych prac domowych, aby poziom był odpowiedni do wieku uczniów i by prace nie zajmowały zbyt wiele czasu na inne zajęcia domowe czy odpoczynek.

Ocenianie

Jak wykazuje badaczka Denise Pope z Uniwersytetu Stanforda, przesadne kładzenie nacisku na oceny, wyniki testów i automatyczne odpowiedzi prowadzi do wysokich poziomów stresu u części dzieci i młodzieży oraz marginalizacji mocnych stron wielu innych (Pope, 2015).

Wszyscy chcemy, aby nasze dzieci dobrze sobie radziły w szkole i opanowały pewne umiejętności i treści, ale nasze skupienie się na osiągnięciach w nauce spowodowało, że przestaliśmy zwracać uwagę na inne elementy udanego życia – umiejętność bycia niezależnymi, zdolnymi do adaptacji, etycznymi i zaangażowanymi krytycznymi myślicielami.

Inne amerykańskie badania wykazały, że młodzież ucząca się w szkołach osiągających wysokie wyniki może odczuwać znacznie wyższy poziom lęku, depresji. Częściej pojawiają się takie problemy, jak: nadużywanie substancji odurzających i zachowania przestępcze (co najmniej dwa do trzech razy więcej niż średnia krajowa) (Luthar, 2020).

Gdy poczucie własnej wartości dziecka zależy od tego, jaką ocenę otrzyma, może to prowadzić do niepokoju i depresji. Lęk może wynikać z obaw o nadążanie za rówieśnikami lub ich przyćmiewanie, podczas gdy depresja może być spowodowana niepowodzeniem. Oceny nie zwiększają motywacji do nauki. Zamiast tego podwyższają niepokój. Biorąc pod uwagę, że oceny, nieprawidłowo stosowane, mogą zniweczyć podstawowe potrzeby psychologiczne i motywację akademicką, instytucje powinny ponownie ocenić, kiedy i w jakich programach oceny mogą być odpowiednie lub konieczne (Chamberlin et al., 2018).

Wspieranie rozwoju psychospołecznego uczniów i uczennic

Badania wykazują, że skutecznym środkiem wdrażania zdrowia psychicznego w ujęciu organizacyjnym szkoły jest wdrożenie do praktyki szkolnej koncepcji edukacji wspierającej rozwój psychospołeczny uczniów SEL (social and emotional learning). Koncepcja ta opiera się na integracji zadań szkoły we wszystkich jej obszarach (kształcenia, wychowania, profilaktyki i opieki). Metaanaliza badań amerykańskich wykazała, że uczniowie, którzy uczestniczą w programach uczenia się społecznego i emocjonalnego (SEL), nie tylko prezentują zwiększone umiejętności i postawy społeczne i emocjonalne, ale także osiągają lepsze wyniki w nauce (Durlak, 2011).

Organizacyjne uwarunkowania realizacji koncepcji edukacji i profilaktyki pozytywnej:

• Planowanie działań w ramach programów wychowawczo-profilaktycznych w oparciu o diagnozę potrzeb ucznia, diagnozę środowiskowych czynników chroniących i czynników ryzyka.
• Określanie celów działania zgodnych z celami profilaktyki uniwersalnej adresowanej do wszystkich, niezależnie od nasilenia zachowań ryzykownych i zagrożeń spowodowanych zewnętrznymi czynnikami ryzyka.
• Budowanie wspierającej współpracy pedagogicznej w ramach funkcjonowania wewnętrznego placówki.
• Wspieranie rozwoju społeczno-emocjonalnego uczniów w ramach wszystkich organizacyjnych form działania szkoły (lekcje przedmiotowe, zajęcia pozalekcyjne, wyjazdy i zajęcia poza placówką.
• Określanie zasad współpracy ze środowiskiem według partnerskiego modelu współpracy.

Badacze wskazują na zasadnicze czynniki warunkujące efektywność partnerskiego współdziałania (Dorczak, 2005). Wśród nich znaczące są:

• umiejętności komunikacyjne (negocjacyjne) partnerów;
• określanie wzajemnych kompetencji i zasad delegowania zadań;
• zapewnienie niezbędnych środków materialnych do realizacji wspólnych działań;
• znajomość możliwości i ograniczeń partnerów współpracy;
• ustalenie zasad monitorowania realizacji zadań, ewaluacji rezultatów współpracy.

Ewaluacja prowadzonych programów wychowawczo-profilaktycznych służy nie tylko poprawianiu ich jakości, ale jednocześnie, dzięki wymiernym wskaźnikom osiąganych rezultatów, utrwala pozytywne postawy nauczycieli wobec zmian i innowacji. Jest to niezmiernie istotny czynnik motywacyjny zwłaszcza w sytuacjach ograniczeń i przeszkód organizacyjnych i systemowych.

Daniel Goleman, analizując programy kształcenia emocjonalno-społecznego, wskazuje na dwie uzupełniające się metody ich ewaluacji: za pomocą oceny zachowań przez bezstronnych obserwatorów oraz poprzez analizę obiektywnych mierników (takich jak: liczba bójek, zawieszeń w prawach ucznia czy uzyskiwanych ocen) (Goleman, 2007).

Z badań wynika, że prowadzone programy społecznego i emocjonalnego uczenia się (kształcenie umiejętności emocjonalno-społecznych) przynoszą wymierne korzyści w odniesieniu do zachowań uczniów w szkole i poza nią, a także w zwiększeniu zdolności uczniów do uczenia się.