Tworzenie w placówce przestrzeni i klimatu do działań, które pobudzają samodzielność i sprawczość młodych osób, to przepis na pozytywną profilaktykę zdrowia psychicznego. Jest to także jeden z najbardziej poszukiwanych aspektów wspierających dobrostan uczniów i uczennic.
Zgodnie z definicją zdrowia psychicznego, proponowaną przez Światową Organizację Zdrowia, należy pod tym pojęciem rozumieć dobrostan, dzięki któremu jednostka może realizować własny potencjał, radzić sobie z codziennymi stresorami oraz pracować efektywnie nie tylko dla siebie, ale także dla swojej społeczności. W tym miejscu od razu pojawiają się pytania:
- Jak młoda osoba ma dostrzegać swój własny potencjał, jeśli nie przekłada się on na standardowe osiągnięcia edukacyjne?
- W jaki sposób dzieci i młodzież mają czuć się potrzebni społecznie, jeśli w przestrzeni szkolnej i domowej często pozbawieni są możliwości samodzielnego wpływania na swoje otoczenie?
Powyższe pokazuje problem, z jakim mierzy się wiele placówek, gdzie uczniowie i uczennice, mając obniżone poczucie sprawczości oraz słabo rozwiniętą samodzielność, są zdemotywowani, wpadają w stany obniżonego nastroju i apatii lub podejmują zachowania ryzykowne.
Działania, które wspierają zdrowie psychiczne w tej dziedzinie, o których warto pomyśleć w programie wychowawczo-profilaktycznym placówki, obejmują:
- działania społeczne, aktywizm młodych osób prowadzący do realnych zmian w ich otoczeniu społecznym;
- rozwijanie kompetencji miękkich w ramach zajęć dodatkowych i warsztatów;
- rozwój poprzez sztukę,
- psychologię pozytywną wdrożoną do praktyki szkolnej.
Szkoła, będąc miejscem narzucania młodym ludziom określonych norm i sposobów postępowania, jest przestrzenią normatywną. Opiera się głównie na działaniu autorytetu, którym są nauczyciele. To oni pośredniczą w procesie przekazywania norm, wartości, zasad i reguł zachowania za pomocą wewnętrznych aktów regulujących funkcjonowanie szkoły, a także w codziennych interakcjach z uczniami i uczennicami (Babicka-Wirkus, 2016). Ta normatywność może przekładać się na pobudzanie zachowań społecznych i interpersonalnych u uczniów i uczennic.
Kim jestem i jak się czuję?
Jak na co dzień radzę sobie ze stresem? Czy ma świadomość swoich mocnych i słabych stron? Czy wiem, jak mogę je wykorzystać na co dzień? Jakie są moje przekonania dotyczące relacji nauczyciel-uczeń, nauczyciel-rodzic, nauczyciel-nauczyciel? Czy wiem, jak się zachować w trudnych sytuacjach? Jakie są moje dotychczasowe doświadczenia związane z rozwiązywaniem problemów i konfliktów w środowisku szkolnym? Jak czuję się w swojej aktualnej sytuacji życiowej i zawodowej? Czy mam poczucie, że radzę sobie ze wszystkimi obowiązkami?
W poniższym rozdziale:
- przyjrzymy się czynnikom wpływającym na zachowania normatywne uczniów i uczennic poprzez pobudzanie samodzielności i sprawczości oraz aktywizację społeczną;
- zastanowimy się nad sposobami diagnozowania zachowań normatywnych uczniów i uczennic w kontekście szkolnym i domowym;
- zastanowimy się, jak placówka może wspierać zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży przez proponowane programy pozalekcyjne;
- rozpatrzymy problem zachowań społecznych uczniów i uczennic w ujęciu samodzielności i sprawczości;
- zastanowimy się, jak uczenie optymizmu może przełożyć się na rozwój emocjonalny i intelektualny młodych osób.