Postawa ucznia, jaką reprezentuje na daną chwilę, nie oznacza, że jest to sytuacja niezmienna. Młody człowiek często wiele intensywniej odbiera czynniki, jakim na co dzień ulegamy my wszyscy. Intensywniej, ponieważ zasób jego słów, emocji i narzędzi do społecznie odpowiednich reakcji na owe czynniki rozwija się stopniowo, dlatego wymaga również postaw empatyzujących.

Budowanie postaw uczniów opiera się na ich kompetencjach, ale też deficytach, które są związane z poziomami:

• umiejętności samokontroli, czyli radzenia sobie z emocjami i ich świadomością;
• rozwoju osobistego, polegającego na liczeniu się z innymi oraz budowaniu relacji pozarodzinnych;
• rozwoju emocjonalnego, pozwalającego określać własne emocje i odpowiednio reagować w sytuacjach je powodujących;
• rozwoju umiejętności szkolnych, umożliwiającym pozycjonowanie się na tle społeczności szkolnej.

Obszary te powinny być na bieżąco diagnozowane i monitorowane w ramach programów wychowawczych dzieci i młodzieży, a wnioski konsultowane ze wszystkimi zainteresowanymi stronami: dyrekcją, nauczycielami, rodzicami i samymi uczniami. Może w tym pomóc Karta Pracy 1

Zewnętrzne czynniki, m.in. warunki socjalne, sytuacja rodzinna, relacje pozaszkolne z rówieśnikami czy korzystanie z technologii niewątpliwie wpływają na kształtowanie postaw uczniów, w związku z czym warto, aby stały się przedmiotem dyskusji np. podczas lekcji wychowawczych. W tej części przewodnika zaproponujemy również kilka rozwiązań, które usprawnią diagnozę poszczególnych sytuacji.

Ja i szkoła

Szkoła dla uczniów to nie tylko lekcje, nauczyciele i inni uczniowie. To także miejsce, gdzie spędzają znaczną część dnia, i rodzaj pracy, w której mają określone prawa i obowiązki. Dlatego w dyskusji o wpływie na modele reakcji i działań uczniów należy pamiętać o całym ekosystemie, w jakim przychodzi im codziennie uczestniczyć.

Badania klimatu psychospołecznego w szkołach, prowadzone przez Instytut Edukacji Pozytywnej, wskazują, że wygląd otoczenia ma zasadniczy wpływ na samopoczucie, a następnie na działanie dzieci i młodzieży. Regularnie poruszany temat niedostosowania wysokości ławek i krzesełek czy przygnębiających elementów wystroju sal odbijał się na odczuwanej na lekcjach efektywności. Nauczyciele, dyrekcja i rodzice, oczekując określonych zachowań i oceny w oczach podopiecznych, powinni poruszać te tematy.

Podobnie można traktować sytuację praw i obowiązków uczniów. Wymagając pozytywnych postaw, stawiajmy na komunikację, rozmowę – poznanie oczekiwań uczniów wobec warunków, w jakich mają wykonywać swój szkolny obowiązek. Takie postępowanie pomoże w ocenie działań uczniów i faktycznych motywacji, jakie za nimi stoją. Z odsieczą niech przyjdą proponowane poniżej ćwiczenia.

Ćwiczenia

• PUDEŁKO PRACY SZKOLNEJ:
  przygotuj kartonowe pudełko, rozdaj każdemu uczniowi 2 karteczki samoprzylepne jednego koloru i 2 karteczki drugiego koloru (np. 2 żółte i 2 zielone); poproś, aby na dwóch napisali, jakie mają prawa w szkole, a na dwóch kolejnych – obowiązki. Wspólnie wyklejcie katalog praw i obowiązków. Porównajcie to z wybraną dowolną ofertą pracy. Na tej podstawie wypracujcie kodeks pracy szkolnej, do którego stosować się będą zarówno uczniowie, jak i nauczyciele.
• ZAPROJEKTUJ SWOJĄ KLASĘ:
  przygotuj 2 słoiki z etykietami: chcę zmienić w wyglądzie klasy (sali)/nie podoba mi się w wyglądzie klasy (sali). Uczniowie mogą wrzucać dowolną liczbę odpowiedzi. Wybierzcie wspólnie po 10 z jednego i drugiego słoika, i przeprowadźcie głosowanie na najbardziej oczekiwaną zmianę. Skonsultuj wynik z rodzicami i postanówcie, czy taka zmiana jest możliwa.

Ja i inni (nauczyciele, uczniowie, rodzice)

Dzieci i młodzież narażone są na szum informacyjny prawdopodobnie bardziej niż dorośli, ponieważ nie mają jeszcze wykształconych umiejętności filtrowania informacji. Ponadto zagrożenia wynikające z posługiwania się technologią, m.in.: fałszywe poczucie bliskiej relacji z nadawcami, niekontrolowane korzystanie z portali społecznościowych, cyberbullying, flamewar, wyłudzenia danych czy wizerunku, zaburzają obraz młodych ludzi w oczach ich samych i ich rówieśników (bądź obserwatorów). Obecnie samoocena i postawa wobec innych wynikają z oceny przetworzonego już wizerunku społecznościowego (Kalinowska, 2019).

Biorąc pod uwagę tę i tak już skomplikowaną sytuację zacierania się realnego funkcjonowania z rzeczywistością online, postawa uczniów wobec innych to efekt ich subiektywnych odczuć, tj.:

• samopoczucia i jak czuje się w klasie;
• jak odczuwa relacje z nauczycielami i sposób postępowania nauczycieli;
• satysfakcji ze spędzania czasu po szkole oraz rozwoju zainteresowań.

Jaki wpływ na postawy uczniów mają nauczyciele?

• Nauczyciele z pozytywnym podejściem i zaangażowaniem nawiązują szybciej i lepiej współpracę z uczniami.
• Uczniowie chętniej pracują na przykładach i zadaniach z przejrzyście ustalonym podziałem ról.
• Nauczyciele, którzy zachęcają uczniów do eksperymentowania i dzielenia się własnymi doświadczeniami, mają większy wpływ na kształtowanie zainteresowań uczniów i poczucie, że przekazywana wiedza jest istotna.
• Nauczyciele, którzy wierzą w swoich uczniów, rozwijają w nich kreatywne podejście i zapał do nauki.
• Nauczyciele prezentujący wysoką kulturę osobistą oraz kulturalne i empatyczne podejście do uczniów wzmacniają ich motywację do nauki, potrafią współtworzyć ich światopogląd oraz stopień dostosowania się do norm społecznych.

Ja i moje plany

Powyżej omówione zostały społeczne aspekty kształtowania (się) postaw uczniów. Skupiając się na ich relacjach z innymi w środowisku szkolnym oraz na zdolnościach adaptacyjnych, związanych z odgrywaniem przypisanych ról społecznych w szkolnej hierarchii, nie można pominąć również indywidualnych czynników, stanowiących o odrębności i wyjątkowości młodego człowieka jako jednostki społecznej. Jak każdy ma on swoje plany, które pragnie zrealizować, niezależnie czy jest to zwyczajna zabawa, czy chęć samodoskonalenia na przyszłość. Temu właśnie służy odkrywanie własnych zainteresowań i umiejętności.

Rozwój zainteresowań z założenia powinien być umożliwiony poprzez zasoby społeczno-kulturowe środowiska szkolnego. Jednak dynamiczny postęp technologiczny czy ryzyko zaistnienia sytuacji pandemicznej, z jaką przyszło się mierzyć, wymogły poszukiwanie nowych rozwiązań w zachęcaniu dzieci i młodzieży do samorealizacji. Nie oznacza to konieczności przenoszenia wszystkich metod do trybu zdalnego. Warto pomyśleć o tym, jakie aspekty codziennego życia uczniowie mogą poddać refleksji, aby kształtować swoje spojrzenie na świat i innych.

Umiejętność wielozadaniowości czy łączenia wątków z różnych obszarów życia (interdyscyplinarność) pozwoli uczniom nie tylko elastycznie myśleć na przyszłość, ale także logicznie łączyć swoje talenty z działaniami i sympatiami. Dzięki odkrywaniu, a następnie doskonaleniu tych ścieżek, uczeń będzie miał szansę realnego wpływu na swoje postrzeganie świata!

Pierwszy trening projektowania Ścieżki do doskonałości znajduje się w ramach Karty Pracy 2.

(patrz strona 2.)

KARTY PRACY: Instrukcje

Karta pracy 1.

Karta służy do diagnozy czterech poziomów kompetencji i deficytów uczniów:

• samokontrola: uczeń wypełnia worek emocji nazwami emocji, jakie zna, a następnie wypisuje, w jaki sposób osobiście sygnalizuje przynajmniej trzy z nich;
• rozwój osobisty: uczeń tworzy dwa rysunki – jak wygląda jego idealne zdjęcie z rodziną oraz z osobami, które lubi, ale które nie są dla niego rodziną;
• rozwój emocjonalny: uczeń rysuje emotikony, jakimi posługuje się w komunikacji technologicznej, a następnie wymienia obok każdego emotikonu, jakie oznacza on emocje;
• rozwój zainteresowań: uczeń wypisuje lub rysuje swoje główne zainteresowania, plany oraz działania, w jaki sposób może te plany zrealizować. Szczyt przyszłości symbolizuje, w jaki sposób konsekwentne działanie prowadzi do sukcesu.

Karta pracy 2.

Polecenie dla ucznia: uzupełnij pola zgodnie z ich podpisami – mogą to być przedmioty i czynności związane ze szkołą, ale też z życiem pozaszkolnym. Połącz kreskami pola, które czujesz, że łączą się w Twoim życiu. Teraz spójrz na połączone elementy: jak wygląda i co mówi Twoja Ścieżka do doskonałości?

Kwestionariusz

Kwestionariusz motywacji do nauki dla uczniów od klasy VI szkoły podstawowej oraz uczniów szkół ponadpodstawowych (opracowany na podst. J. Góźdź, Kwestionariusz motywacji do nauki w oparciu o koncepcję Self-Determination Theory, Uniwersytet Śląski).Przeczytaj pytanie w pierwszym wierszu tabeli. Następnie przeczytaj stwierdzenia umieszone w kolejnych wierszach. Te stwierdzenia stanowią odpowiedź na powyższe pytanie. Zaznacz przy każdym stwierdzeniu, na ile się z nim zgadzasz