dobre praktyki - Szkoła Myślenia Pozytywnego

Dobre praktyki

Dobra praktyka 1-4

Kanadyjska Szkoła Podstawowa w Warszawie
Wdrożone rozwiązanie: Prowokacja, planowanie pracy, klucz alfabetu, kompas

Kanadyjska Szkoła Podstawowa w Warszawie jest jedną z dwunastu szkół w Polsce należących do organizacji IB (International Baccalaureate), realizujących program PYP (Primary Years Programme). Program PYP oparty jest na tzw. elementach podstawowych (Essential Elements), na które składają się wiedza, koncepty kluczowe (Key Concepts), działanie (Action), umiejętności transdyscyplinarne (Approaches to Learning) oraz profil ucznia (the IB Learner Profile).

Rok szkolny podzielony jest na sześć unitów (Unit of Inquiry), które odpowiadają na pytania: Kim jesteśmy? (Who we are), Gdzie jesteśmy w czasie i miejscu? (Where we are in place and time), Jak się wyrażamy? (How we express ourselves), Jak działa świat? (How the world works), Jak się organizujemy? (How we organize ourselves) i wreszcie Jak dzielimy się naszą planetą? (Sharing the planet). Poczynając od grupy trzylatków w naszym przedszkolu, a kończąc na klasie szóstej szkoły podstawowej, wszyscy uczniowie zdobywają wiedzę w ramach tych samych sześciu transdyscyplinarnych bloków tematycznych, ale skupiają się na innych aspektach. W ramach bloku How we organize ourselves przedszkolaki mogą rozmawiać o organizacji ich małej społeczności przedszkolnej, ale uczniowie klasy piątej będą już realizować unit na temat systemów politycznych. Blok How the world works w klasie pierwszej skupia się na budowie i funkcji roślin, a w klasie piątej omawiany jest ekosystem. Umiejętności dyscyplinarne (tj. matematyczne, językowe, przyrodnicze, itd.) w programie PYP to przede wszystkim umiejętności z polskiej podstawy programowej. Są one jednak umieszczone w nowych kontekstach i wspierane przez wyszczególnione we wstępie elementy programu, czyli m.in. umiejętności transdysplinarne i postawy.

Podstawa programowa jest realizowana podczas prowadzonych przez wychowawców lekcji UOI (Unit of Inquiry), które, z uwagi na wspólny dla wszystkich dyscyplin kontekst, można by porównać do nauczania zintegrowanego, oraz podczas lekcji przedmiotowych prowadzonych przez nauczycieli specjalistów. Wszyscy nauczyciele blisko współpracują ze sobą, planując program nauczania, omawiając postępy uczniów i wprowadzając odpowiednie modyfikacje podczas cotygodniowych spotkań dla wychowawców i nauczycieli przedmiotowych, uczących na danym poziomie nauczania, oraz w czasie tzw. PYP sessions, czyli spotkań całego grona pedagogicznego, które odbywają się raz w miesiącu. Pracujemy metodą znaną w Polsce pod nazwą odkrywanie przez dociekanie (Inquiry-based Learning), co oznacza, że nasi podopieczni uczą się przez zadawanie pytań, dociekanie, poszukiwanie, a tym samym znajdują się w centrum wszelkich działań i doświadczeń edukacyjnych. Co więcej, to poszukiwanie i odkrywanie odbywa się przy pomocy tzw. konceptów kluczowych (Key Concepts), które pomagają uczniom organizować wiedzę i tworzyć połączenia między zagadnieniami, a tym samym ułatwiają transfer wiedzy, czyli zastosowanie jej w zupełnie nowych kontekstach.

U podstaw programu PYP leży przekonanie o podmiotowości i sprawstwie ucznia (Learner’s Agency). Jako nauczyciele wierzymy, że uczniowie mają prawo do podejmowania decyzji i dokonywania wyborów dotyczących uczenia się. W praktyce oznacza to, że są oni na równi z gronem pedagogicznym zaangażowani w proces planowania zarówno całego programu nauczania, jak i pojedynczych lekcji. Są przez nas zachęcani do wyznaczania celów indywidualnych i grupowych, a także wspierani w ich realizacji. Mają także wpływ na wybór narzędzi i materiałów oraz formę sprawdzenia zdobytej wiedzy i umiejętności. Jako nauczyciele stwarzamy im przestrzeń, w której będą mieli czas i umiejętności niezbędne do autorefleksji i wyciągania wniosków na temat własnej pracy, a następnie podejmowania kolejnych decyzji dotyczących procesu uczenia się i dalszego rozwoju. Nasi podopieczni uczą się zadawać pytania, formułować problemy i samodzielnie szukać dla nich rozwiązań. Uczą się także komunikować to, jak dane zagadnienia rozumieją, nadawać pojęciom nowe znaczenia oraz przenosić je do nowych szerszych kontekstów wykraczających poza klasę czy szkołę.

Ukoronowaniem pracy nad rozwojem sprawstwa i autonomii i jest tzw. PYP Exhibition – wymagający ogromnej samodzielności, zaangażowania i determinacji projekt realizowany w klasie szóstej. Uczniowie kończący naukę w programie PYP mają za zadanie dogłębnie zbadać najbardziej interesujący ich aspekt wybranego przez całą grupę tematu – sformułować problem badawczy i pytania. Tylko przez kilka ostatnich lat nasi uczniowie pracowali nad projektami na takie tematy jak moda (jej historia, aspekt etyczny oraz artystyczny), język (jako system, jego lokalne odmiany, ewolucja języka na przestrzeni czasu i zmiany, jakich możemy się spodziewać w przyszłości, język sztuki oraz język jako część tożsamości), historie i storytelling w kulturze, nasze potrzeby i pragnienia oraz związek między tożsamością a stanem posiadania, a także wpływ decyzji jednostek i całych społeczności na środowisko naturalne. Projekt PYP Exhibition pozwala naszym uczniom lepiej zrozumieć związek między rzeczywistością szkolną i wiedzą, którą w szkole zdobywają, a prawdziwym życiem i najbardziej aktualnymi problemami. Podczas pracy nasi uczniowie wykorzystują mnóstwo wiedzy i umiejętności wynikających z polskiej podstawy programowej, a jednocześnie zajmują się kwestiami, które poruszają ich w życiu codziennym. W roku szkolnym 2019–2020 nasi uczniowie zajęli się tematem dobrostanu psychicznego, co okazało się mieć duży wpływ na nich samych i całą społeczność szkolną w czasie pandemii i będącego jej konsekwencją lockdownu. Ogromne znaczenie dla kierunku, w którym staramy się rozwijać poczucie sprawstwa i skuteczności naszych uczniów, ma fakt, że wszystkie decyzje podejmowane są przez nich z uwzględnieniem potrzeb członków społeczności szkolnej oraz wartości, które ta społeczność wyznaje, zdefiniowanych w tzw. Profilu ucznia IB (The IB Learner Profile).

Profil ucznia IB (The IB Learner Profile)

Nadrzędnym celem programu PYP jest kształtowanie ludzi, którzy poczuwają się do odpowiedzialności zarówno za samych siebie, jak i za swoją społeczność – lokalną, narodową, a także globalną. Profil ucznia IB to lista postaw, które kształtują w sobie nasi uczniowie w ramach rozwoju intelektualnego, emocjonalnego, osobistego i społecznego, i która ma im umożliwić podejmowanie wyzwań, jakie stawia przed nimi dzisiejszy świat.

Uczniowie szkół IB:

są dociekliwi, ciekawi świata, a zapał do nauki i entuzjazm związany z odkrywaniem i zdobywaniem wiedzy i nowych umiejętności ma im towarzyszyć na dalszych etapach edukacji i rozwoju osobistego i zawodowego (Inquirers);
są wykształceni, dobrze poinformowani, posiadający wiedzę, uważają ją za wartość (Knowledgeable);
są myślący, analizują sytuacje, podejmują rozważne i etyczne decyzje z uwzględnieniem wszystkich czynników (Thinkers);
są komunikatywni, potrafią wyrażać swoją opinię w więcej niż jednym języku, biorą pod uwagę punkt widzenia pojedynczych osób i całych grup, z którymi dane im jest współpracować (Communicators);
kierują się zasadami i wartościami, mają silne poczucie sprawiedliwości, szanują godność i prawa innych ludzi, biorą odpowiedzialność za swoje działania i ponoszą ich konsekwencje (Principled);
są otwarci i wolni od uprzedzeń, pochodzą z szacunkiem do innych ludzi i ich poglądów (Open-minded);
troszczą się o ludzi i środowisko, są wrażliwi i empatyczni, podejmują działania, które pozwolą im w pozytywny sposób wpływać na swoje otoczenie (Caring);
chętnie podejmują wyzwania, ryzyko i działania, które pozwolą im badać i wdrażać innowacyjne strategie i rozwiązania; są także przedsiębiorczy i nie poddają się w obliczu wyzwań i trudności (Risk-takers);
dbają o swój dobrostan psychiczny przez dążenie do równowagi między rozwojem fizycznym, intelektualnym i emocjonalnym, a także rozumieją swoją współzależność z innymi ludźmi oraz całym światem (Balanced);
są refleksyjni i chętni do samooceny, analizują swoje działania i doświadczenia, wyciągają wnioski, które pozwolą im zidentyfikować swoje mocne i słabe strony, a następnie wykorzystać tę wiedzę w celu świadomego kierowania procesem uczenia się i rozwoju osobistego (Reflective).

Profil ucznia jest integralnym elementem życia szkoły. Po pierwsze, jest obecny w szkole fizycznie. Jest częścią wystroju wszystkich sal lekcyjnych, korytarzy czy biblioteki. Tablica z opisem postaw znajduje się także na szkolnym boisku, gdzie uczniowie spędzają czas wolny i gdzie odbywają się lekcje wychowania fizycznego. Stworzone wspólnie z uczniami tablice i plakaty nie pełnią jednak wyłącznie funkcji dekoracyjnej. Są także narzędziem używanym podczas lekcji. W ciągu roku szkolnego pojawiają się na nich zdjęcia i notatki sporządzone przez uczniów, które ilustrują ich rozumienie postaw opisywanych w profilu ucznia, a także poczynione przez uczniów obserwacje dotyczące tego, jak postawy te mogą manifestować się podczas zajęć szkolnych, na przerwach czy w życiu codziennym poza szkołą. Odniesienia do profilu ucznia pojawiają się także podczas szkolnych uroczystości oraz imprez artystycznych, takich jak np. odbywający się co roku tuż przed wakacjami Koncert Letni – przedstawienie przygotowywane wspólnie przez uczniów wszystkich klas dla rodziców i innych członków szkolnej społeczności.

Profil ucznia stanowi także punkt wyjścia w podejmowanych podczas lekcji wychowawczych rozmowach o zasadach zachowania w klasie i ocenie zachowania uczniów. Należy do metajęzyka, którym posługuje się cała społeczność szkolna. Profil ucznia jest przede wszystkim bardzo ważną częścią programu nauczania – zarówno podczas lekcji przedmiotowych, jak i lekcji UOI (Unit of Inquiry), które są formą realizacji idei nauczania zintegrowanego także w klasach 4–6. Do zadań nauczycieli przedmiotowych należy zatem zastanowienie się, jak każda z postaw może manifestować się podczas poszczególnych przedmiotów, takich jak język polski, matematyka, przyroda czy języki obce, a tym samym jakie są ich oczekiwania wobec uczniów.

Umiejętności transdyscyplinarne i strategie uczenia się (Approaches to Learning)

Kolejnym ważnym elementem programu PYP, realizowanego w Kanadyjskiej Szkole Podstawowej w Warszawie, są tzw. Approaches to Learning (albo ATL skills), które w języku polskim opisuje się jako umiejętności transdyscyplinarne, strategie uczenia się lub umiejętności miękkie. Jako nauczyciele wierzymy, że umiejętność uczenia się jest podstawą edukacji naszych uczniów. Równolegle z umiejętnościami dyscyplinarnymi, ściśle związanymi z danym przedmiotem, nasi uczniowie rozwijają także:

Umiejętność myślenia, w tym myślenie krytyczne, myślenie kreatywne, umiejętność przeniesienia już nabytej wiedzy do zupełnie nowych kontekstów, a także umiejętność refleksji.
Umiejętności badawcze, np. umiejętność korzystania z narzędzi i technologii informatycznych, formułowanie pytań, gromadzenie i porządkowanie danych, ich analiza, synteza i interpretacja, ocena przydatności zdobytych informacji, a także umiejętność korzystania z mediów oraz etyczne wykorzystywanie mediów i zdobytych przy ich pomocy informacji.
Umiejętności komunikacyjne, czyli słuchanie, interpretowanie, mówienie, czytanie, pisanie, używanie języka i technologii w celu gromadzenia, weryfikacji i przekazywania informacji.
Umiejętności społeczne, tj. rozwijanie umiejętności interpersonalnych i budowania relacji, które pozwolą na efektywną współpracę w zespole, a także rozwijanie inteligencji socjoemocjonalnej.
Umiejętności związane z zarządzaniem sobą, w tym zarządzanie sobą w czasie, zarządzanie pracą projektową, a także umiejętności dbania o swój dobrostan, zarządzanie emocjami, uważność, wytrwałość i samomotywacja.

Jako że zarówno wybrane postawy, wyszczególnione w Profilu Ucznia IB, jak i strategie uczenia się (Approaches to Learning) muszą pojawić się na każdej lekcji obok wiedzy i umiejętności dyscyplinarnych, zadaniem nauczyciela jest zintegrowanie tych elementów w taki sposób, aby nawzajem się wspierały i uzupełniały. W tym celu, zarówno na etapie wstępnego planowania lekcji przez nauczyciela, jak i podczas wspólnego planowania lekcji razem z uczniami można zastosować wprowadzoną przez Guya Claxtona metodę „podzielonego ekranu” (split-screen approach). Zarówno nauczyciel, jak i uczniowie muszą na początku lekcji lub całego działu odpowiedzieć sobie na następujące pytania:

Czego będziemy się uczyć? (pytanie o wiedzę i umiejętności dyscyplinarne, które uczniowie mają zdobyć lub rozwinąć podczas lekcji);
W jaki sposób będziemy się tego uczyć? W jaki sposób możemy się tego nauczyć? (pytanie o strategie uczenia się, czyli tzw. ATL skills albo Approaches to learning);
Jakie postawy i zachowania mogą mieć wpływ na pracę nad osiągnięciem naszego celu? (pytanie o profil ucznia IB).

Analogicznie można także wspólnie z uczniami dokończyć następujące zdania:

Uczymy się o…
Uczymy się wykorzystywać umiejętność…
Uczymy się być…

Aby uczniowie byli w stanie wskazać obszary wiedzy i umiejętności dyscyplinarne, na których powinni skupić się podczas danej lekcji lub działu, zajęcia należy rozpocząć od tzw. prowokacji. W zależności od przedmiotu może to być fragment tekstu literackiego, eksperyment, opis zdarzenia, narzędzia, zestaw zdjęć lub innych materiałów wizualnych, problem do rozwiązania, a nawet zdanie typu „Prawda czy fałsz?”. Prowokacja ma uczniów zachęcić i zaciekawić, zainteresować tematem lekcji, zmusić do postawienia sobie pytań i zastanowienia się, jakich narzędzi potrzebują, żeby móc sobie na te pytania odpowiedzieć i rozwiązać dany problem. Jeżeli udzielone przez uczniów i nauczyciela odpowiedzi dotyczą pojedynczej lekcji, powinny one pojawić się w trzech kolumnach w górnej części tablicy i w zeszytach uczniów tak, aby mogły pełnić funkcję narzędzia, do którego nauczyciel będzie odnosił się przez całą część lekcji. Jeśli dotyczą one całego działu lub bloku tematycznego, warto umieścić je w tych samych trzech kolumnach na tablicy przedmiotowej i uzupełniać o nowe zagadnienia, strategie i postawy w toku realizacji materiału. To bardzo istotne, żeby uczniowie zostali jak najbardziej zaangażowani w proces planowania i samodzielnie udzielali odpowiedzi na pytania. Dzięki temu będą mieli większe poczucie autonomii i sprawczości, a tym samym chętniej będą brali odpowiedzialność za realizację wyznaczonych celów.

Przykłady prowokacji wykorzystanych podczas zajęć przedstawione zostały na zdjęciach poniżej:

ZDJĘCIA: PROWOKACJA 1–4

Zdjęcia prezentują materiały wykorzystane podczas prowokacji do projektu dyplomowego uczniów klasy VI, czyli tzw. PYP Exhibition.

ZDJĘCIE: PROWOKACJA 5

Wprowadzenie do serii zajęć, podczas których uczniowie uczą się pisać rozprawkę w klasie V.

ZDJĘCIE: PROWOKACJA 6

Wprowadzenie do Unit of Inquiry na temat ustrojów politycznych w klasie V.

Powyższe przykłady pokazują, w jaki sposób staramy się jako nauczyciele angażować uczniów w cały proces zdobywania wiedzy i umiejętności, w tym planowanie lekcji, a nawet całych bloków tematycznych i prac projektowych. Na zdjęciu poniżej widać stworzoną wspólnie z uczniami checklistę, która ma pomóc im monitorować przebieg pracy nad zaplanowanym na dłuższy czas projektem.

ZDJĘCIE: PLANOWANIE PRACY

Wprowadzenie do Unit of Inquiry na temat ustrojów politycznych w klasie V.

Inne narzędzia, które wykorzystujemy podczas wspólnego planowania poszczególnych działów i bloków tematycznych czy nawet całego semestru lub roku szkolnego, to tzw. „Klucz alfabetu” Tony’ego Ryana, a także liczne techniki obrazowania myślenia stworzone przez Rona Ritchharta i Marka Churcha, opisywane w ich książce „Making Thinking Visible”, np. „Kompas i „Wymyśl – Uporządkuj – Połącz – Rozwiń”.

ZDJĘCIE: KLUCZ ALFABETU

Wprowadzenie do Unit of Inquiry na temat ustrojów politycznych w klasie V.