Narzędzia
Zakres działań podejmowanych przez ucznia w przestrzeni szkolnej oraz ich związki z kształtowaniem się poczucia kompetencji przedstawia infografika nr 2. O ogólnym poziomie poczucia kompetencji podmiotu decydować będzie waga, jaką przywiązuje on do poszczególnych obszarów (silna koncentracja grupy na ubiorze modeluje ważność tego aspektu w ocenie własnego poczucia kompetencji, podobnie jak preferencja osiągnięć czy zainteresowań). To połączenie tych trzech obszarów/odczuć kształtuje w młodym człowieku poczucie poziomu własnych kompetencji, które ma bezpośredni wpływ na motywację do udziału w określonych działaniach edukacyjno-społecznych.
Trzy obszary, z których wynika ogólny poziom kompetencji
- Ja jako osoba (wygląd fizyczny, ubiór, cechy charakteru, wartości)
- Ja jako kolega (zakres i jakość relacji społecznych, akceptacja grupy, współpraca z innymi podczas wykonywania czynności szkolnych)
- Ja jako uczeń (osiągnięcia, talenty, zainteresowania, działania artystyczne, sportowe i techniczne)
Poczucie poziomu kompetencji (wynik połączenia różnych obszarów i moich odczuć)
„Drobna zmiana parametrów danego problemu może spowodować lawinę pozytywnych zmian w jego obrębie i w rezultacie wyłonić nową jakość edukacyjną – motywację do nauki”(L. Kupaj, W. Krysa, Kompetencje trenerskie w pracy nauczyciela)
Powyższe stwierdzenie związane jest z podejściem emergencji w procesie motywacji. Jest to dość innowacyjny kierunek, jaki wskazuje się nauczycielom, ale także pedagogom, trenerom i innym osobom pracującym w edukacji i rozwoju jednostki lub grupy.
Emergencja to „wynurzanie się”, a badania nad nią wskazują, że między prostymi, drobnymi elementami zachodzą oddziaływania, które prowadzą do powstania jakościowo nowych form i zachowań.
Emergencja dotyczy przede wszystkim sytuacji w sferze społecznej, a te stanowią jeden z najważniejszych czynników ochronnych w procesie szeroko pojętego dobrostanu psychicznego, także w zaangażowaniu uczniów/wychowanków w zachowania normatywne, udział w zajęciach alternatywnych, pozalekcyjnych. W procesie emergencji chodzi o drobne oddziaływania, które pozwalają na „zaiskrzenie” między neuronami u ucznia/wychowanka, pobudzają do działania, niwelują nudę i poczucie znużenia procesem nauczania.
Emergencja w przypadku pobudzania zaangażowania i motywacji u uczniów/wychowanków jest kluczowa, gdyż daje możliwość wykorzystania drobnych działań wdrażanych przez nauczycieli lub otoczenie. Z punktu widzenia szkoły jako miejsca, gdzie możemy kształtować działania wpływające na proces motywacyjny ważne jest, aby nauczyciele i wychowawcy znali zróżnicowane sposoby motywowania uczniów i uczennic i potrafili wykorzystać je we własnej pracy.
Co może zrobić nauczyciel, aby pobudzać proces emergencji (za Hanną Hamer)
- Stwórz luźną atmosferę w czasie lekcji, okazuj poczucie humoru.
- Szanuj odmienne zdanie uczniów/uczennic i zachęcaj ich/je do samodzielnego, twórczego myślenia.
- Reaguj na potrzeby uczniów/uczennic, w tym np. w przypadku braku zrozumienia danego zagadnienia, zmęczenia, objawów zniechęcenia czy znudzenia.
- Korzystaj z pomocy audiowizualnych.
- Dostosowuj metody nauczania do swoich uczniów/uczennic.
- Obniżaj w grupie klasowej poziom stresu i lęku.
- Próbuj zaciekawić uczniów. Pamiętaj, że pragnienie wiedzy i rozumienia daje lepsze efekty edukacyjne i motywacyjne niż pobudzanie rywalizacji i procesy porównawcze (nauka dla stopni) między uczniami/uczennicami.
- Oczekuj od uczniów/uczennic tego, co w nich najlepsze, i mów im o tym.
- Dostosuj wymagania do górnej granicy możliwości uczniów/uczennic tak, aby wiedzieli, że są w stanie z wysiłkiem, a i satysfakcją je osiągnąć.
- Przypominaj uczniom/uczennicom, że pomyłki i błędy to normalność i zawsze są związane z rozwojem.
- Ucz wyciągania konstruktywnych wniosków z porażek.
- Omawiaj konkretne korzyści płynące z każdej lekcji.
- Często chwal uczniów/uczennice.
- Nagradzaj współpracę i wsparcie, jakie uczniowie/uczennice dają sobie nawzajem.
- Przyznawaj się do błędów.
- Utrzymuj własną motywację na wysokim poziomie i kontroluj swój poziom stresu.
Kolejnym czynnikiem chroniącym jest poczucie swojej wartości i możliwości odkrywania własnych mocnych stron i talentów. Wspieranie uczniów i uczennic w tym jest jednym z najlepszych sposobów pobudzania motywacji i zaangażowania. Wiara w siebie i poznawanie swoich nowych talentów oraz rozwój już posiadanych pozwalają na zwiększoną chęć rozwoju swoich kompetencji. Młody człowiek, wiedzący, na czym mu zależy, znający swoje cele i posiadający odwagę, a co za tym idzie, znający swoją wartość i ceniący siebie, chętniej podejmuje nowe wyzwania i ma większą chęć do pracy nad sobą.
Aby wspierać ten czynnik, warto skorzystać z dwóch przykładowych ćwiczeń.
Ćwiczenie 1. List z przyszłości
Poproś uczniów, aby napisali do siebie list. Niech wyobrażą sobie siebie za 5–10 lat i napiszą list do siebie dziś. Niech opiszą swoje życie, to, czego się uczą, do czego zmierzają, jak wygląda ich codzienność, jakie mają cele. Zwróć uwagę uczniom, żeby wykorzystali swoje twórcze umiejętności i spontaniczne myślenie. Niech się nie ograniczają!
Wskazówki dla uczniów/uczennic co do pisania listu:
- Wyobraź sobie, że minęło pięć lat od teraz.
- Wyobraź sobie, że w tym czasie postępowałeś/postępowałaś zgodnie ze swoimi trzema mocnymi stronami (wpisz je sobie tutaj: ……………………).
- Uwzględnij w swoim liście trzy swoje sukcesy lub dobre i rozwojowe doświadczenia, które zdarzyły Ci się w tym czasie
- Opisz też trzy rzeczy, które wydarzyły się nie po Twojej myśli.
- Wskaż samemu/samej sobie, jakie wnioski wyciągnąłeś/wyciągnęłaś z tych pięciu lat i na co byś sam/sama sobie zwrócił/zwróciła uwagę.
Uwaga dla nauczyciela
Ćwiczenie łączy w sobie metodę symulacji z techniką pisania wypracowania. Pozwala to na „udawanie” kreatywne, a co za tym idzie, jest to metoda doświadczalna, która wskazuje, że aby dojść do czegoś, zawsze warto to przemyśleć i zaplanować. Listy uczniowie mogą zachować dla siebie, osoby chętne mogą je przeczytać przed klasą lub możemy umówić się na indywidualne omówienie listów. Ważne, aby dać uczniom poczucie, że jeśli ta praca pokazała im, co jest dla nich ważne, a także co sprawia im problem, mogą z tym przyjść do nas jako do nauczyciela, który jest po to w procesie nauczania, aby wspierać ucznia zarówno w osiąganiu sukcesów, jak i w pokonywaniu własnych barier.
Ćwiczenie 2. Lista mocny stron
Poproś uczniów/ uczennice o zapoznanie się z poniższą tabelą, która zawiera wybrane talenty, a także miejsca na wpisanie innych, jakie mamy. Są to często cechy, jakie chcemy w sobie rozwijać lub te, które w sobie widzimy. Poproś uczniów, aby, korzystając ze skali od 0 do 10 (gdzie 0 oznacza nieistotna, a 10 bardzo istotna) ocenili, jak ważna jest ta cecha dla nich obecnie.
Mocne strony:
- Odwaga
- Kreatywność
- Mądrość
- Przeżywanie przygód
- Ciekawość
- Rozrywkowość
- Przykładanie się do nauki
- Zdyscyplinowanie
- Dbanie o zdrowie
- Rozwój duchowy
- Bycie atrakcyjną osobą
- Dbanie o innych
- Inne…
Po wypełnieniu tabel poproś uczniów/uczennice, aby wybrali trzy najbardziej dla nich istotne i zastanowili się, jak mogą je wcielić w swoje życie. Co mogą zrobić, aby je doskonalić i do jakich celów, które chcą osiągnąć, mogą im się one przydać. Wykorzystajcie do tego kartę pracy.
„Karta mocnych stron”
Moja istotna mocna strona 1.
- Jak mogę ją doskonalić?
- Kto może mi pomóc w jej doskonaleniu?
- Jaki mój cel edukacyjny lub życiowy jest związany z tą cechą:
- Jak ta cecha może mi pomóc w osiągnięciu celu:
Moja istotna mocna strona 2.
- Jak mogę ją doskonalić?
- Kto może mi pomóc w jej doskonaleniu?
- Jaki mój cel edukacyjny lub życiowy jest związany z tą cechą:
- Jak ta cecha może mi pomóc w osiągnięciu celu:
Moja istotna mocna strona 2.
- Jak mogę ją doskonalić?
- Kto może mi pomóc w jej doskonaleniu?
- Jaki mój cel edukacyjny lub życiowy jest związany z tą cechą:
- Jak ta cecha może mi pomóc w osiągnięciu celu:
