Prowadząc diagnozę organizacji kształcenia i wychowania warto skorzystać z niestandardowych narzędzi, stosując metody partycypacji społecznej wszystkich członków społeczności szkolnej.
Dwa pierwsze narzędzia diagnostyczne proponowane poniżej wykorzystują umiejętność empatyzacji u osoby badanej z sytuacją drugiej osoby. Mają pozwolić osobom przygotowującym program wychowawczo-profilaktyczny do postawienia się w sytuacji swoich uczniów i uczennic oraz ich rodziców, aby pełniej zaplanować organizację kształcenia i wychowania, nastawiając się na potrzeby i często wcześniej niewyrażone wyzwania zdrowia psychicznego.
Narzędzie 1. Persony
Persona to profil modelowego typu ucznia/uczennicy/rodzica. Profil ten opisuje potrzeby, oczekiwania i preferencje oraz pomaga lepiej dostosować program wychowawczo-profilaktyczny do specyfiki różnych interesariuszy w placówce. Do podstawowych elementów każdej typowej, opisywanej persony należą: imię, nazwisko, wiek, wykonywany zawód, pochodzenie, role społeczne, zdjęcie, rysunek, może być wyklejony portret, sytuacja rodzinna. W przypadku tworzenia persony na użytek szkolny możemy ten zakres zmodyfikować i dopasować do naszych potrzeb. Najistotniejszą kwestią jest „wczucie się” w sytuację przedstawianej osoby. Można tego dokonać, opisując personę w pierwszej osobie. Bardzo ważne, aby nie wykorzystywać stereotypów, ale myśleć z jak największym współczuciem i empatią o wybranej osobie.
Persony uczniów i uczennic oraz rodziców możemy stworzyć na warsztacie z całą radą pedagogiczną. W grupach 4–5-osobowych uczestnicy warsztatu diagnostycznego tworzą persony, które mają odzwierciedlać różne grupy uczniów i rodziców. Nie chodzi o opisywanie konkretnego dziecka, tylko o wyłuszczenie potrzeb, wykorzystując metaforyczną postać. W ten sposób możemy potem zastanawiać się, na ile stworzony program wychowawczo-profilaktyczny trafia do naszych uczniów i uczennic oraz czy jest rzeczywiście efektywny.
Krok 1
Pomyśl o kilku swoich uczniach, uczennicach, wybierz te osoby, które mogą stworzyć dobry przykład „typowego ucznia/typowej uczennicy” (albo przynajmniej jeden z tych typów). Wybierz jej/jemu imię, wypełnij najważniejsze aspekty tej osoby. Uzupełnij lewą część schematu.
Krok 2
Pomyśl o tym, jakie wartości dominują w Twojej szkole, środowisku lokalnym. Zastanów się nad tym, jakie są kluczowe kompetencje psychospołeczne ucznia i uczennicy, które powinny zostać rozwinięte w procesie wychowawczo-profilaktycznym. Uzupełnij prawą część schematu.
Krok 3
Biorąc powyższe pod uwagę, przemyśl, jak wygląda aktualny plan wychowawczy Twojej klasy/program wychowawczo-profilaktyczny Twojej szkoły. Uzupełnij dolną część schematu.
Narzędzie 2. Mapa empatii
Mapa empatii może być wykorzystywana samodzielnie do diagnozowania potrzeb uczniów i uczennic w kontekście organizacji kształcenia, wychowania i opieki albo jako narzędzie uzupełniające do opracowanej persony.
Narzędzie 3. World café
Metoda o charakterze warsztatowym, pozwalająca na wymianę informacji i pomysłów oraz określenie potrzeb i oczekiwań wszystkich zaangażowanych stron. Polega na jednoczesnej rozmowie o kilku aspektach danej kwestii (przypisanych do osobnych stolików) przez uczestników podzielonych na grupy. Dzięki zmianom stolików (w konkretnych interwałach czasowych) uczestnicy mogą omówić wszystkie tematy, które zostały poddane pod dyskusję. Na dużych kartkach (np. flipchartowych) wypisywane są uwagi, propozycje i spostrzeżenia uczestników warsztatu. Po spotkaniu do wszystkich wysyłane jest podsumowanie wraz z informacją, które uwagi i propozycje zostały przyjęte i włączone do programu wychowawczo-profilaktycznego, a które nie i dlaczego.
Narzędzie to można wykorzystywać w pracy zarówno z gronem pedagogicznym, jak i z rodzicami oraz uczniami i uczennicami. Daje możliwość dostrzeżenia różnych perspektyw omawianych kwestii, a także pozwala na lepsze zinternalizowanie proponowanych później rozwiązań na podstawie przedstawionych potrzeb (uczestnicy spotkania mają poczucie, że realnie wpływają na dokumenty, które ich dotyczą).
Uczestnik spotkania w formie world café ma wyjść z niego z taką myślą: „Aktywnie uczestniczę w życiu szkoły. Mój głos został wyartykułowany i usłyszany. Mógł zostać uwzględniony, ale również odrzucony wraz z uzasadnieniem”.
Narzędzie 4. Rybi szkielet
Ciekawą formą diagnostyczną może być warsztat diagnostyczno-rozwojowy z uczniami, którego celem jest ocena sytuacji dydaktycznych i wychowawczych – potrzeb, trudności i zasad wspomagania. Wśród rekomendowanych metod diagnostycznych i aktywizujących uczniów w czasie takiego warsztatu znajduje się „rybi szkielet”.
Nazwa tego narzędzia pochodzi od formy graficznej przypominającej szkielet ryby. Metodę tę wykorzystujemy, aby określić problemy w danym zakresie i poszukiwać przyczyn różnych sytuacji. Na tablicy nauczyciel umieszcza schemat rybiego szkieletu z głównymi ośćmi, dzieci ustalają w grupach główne czynniki stanowiące przyczyny konkretnych, wybranych wcześniej problemów. Wypisują te czynniki na planszę.
Narzędzie 5. Opracowanie skojarzeń i przekonań w kontekście organizacji pracy placówki
Ćwiczenie do samodzielnego wykonania, które dodatkowo można przeprowadzić także z rodzicami/przedstawicielami otoczenia lub uczniami. W jego ramach możemy przyjrzeć się myślom i przekonaniom, jakie mamy w różnych dziedzinach naszego życia. Czy są to zazwyczaj słowa negatywne: krytykujące, oceniające, pesymistyczne? Czy pozytywne: radosne i optymistyczne?
| Sfera (możesz je zmienić wg swoich potrzeb) | Moje skojarzenia/przekonania |
|---|---|
| Szkoła | |
| Nauczyciele | |
| Współpraca | |
| Zdrowie | |
| Nauka |
Nasze przekonania są zawsze wynikiem naszego własnego spojrzenia, ale także wpływu otoczenia i doświadczeń. Zatem część tego, co myślimy, jest kreacją opinii innych osób. Jest to istotne przy rozpatrywaniu i analizie tego, jakie przekonania mają rodzice i uczniowie, ale także my sami jako nauczyciele. W wypadku tego ćwiczenia możemy zrobić przegląd własnych przekonań i zastanowić się nad ich podłożem oraz możliwościami pracy nad nimi.
W kolejnym etapie pracy zastanówmy się samodzielnie (jeśli robię ćwiczenie tylko dla siebie)/grupowo (jeśli robię ćwiczenie z innymi osobami) nad możliwościami działań i wpływem przekonań na nasze działania. Zróbcie to wspólnie na tablicy/flipcharcie, itp.
