Jak zdiagnozować środowisko fizyczne szkoły

Diagnoza środowiska fizycznego szkoły na potrzeby programu wychowawczo-profilaktycznego może stanowić wyzwanie, a jednocześnie być szansą wyjścia do rozmowy o wszelkich potrzebach i zagrożenia zdrowia psychicznego uczniów i uczennic. Warto też myśleć o ewaluacji tej dziedziny jako o okazji do równoczesnej pracy wychowawczo-profilaktycznej z naszymi dziećmi i młodzieżą poprzez uczestnictwo w procesie analizowania wyzwań i poszukiwania rozwiązań. Badanie powinno odpowiedzieć nam na pytania:

• jakie czynniki chroniące zdrowie psychiczne uczniów, które powinniśmy wspierać i rozwijać, występują w naszej przestrzeni fizycznej?
• jakie czynniki zagrażające zdrowiu psychicznemu uczniów, które powinniśmy zniwelować lub usunąć, występują w naszej przestrzeni fizycznej?
• jakie są potrzeby zdrowia psychicznego naszych uczniów, które moglibyśmy zaspokoić poprzez działania wychowawczo-profilaktyczne w przestrzeni fizycznej szkoły i klasy?

Diagnoza wieloaspektowa

Pierwszym rodzajem badania jest wieloaspektowa diagnoza przestrzeni fizycznej, połączona z uważnością na spostrzeżenia różnych członków społeczności szkolnej. Koncentrując się na potrzebach uczniów i uczennic poszukujemy przestrzeni, które są wspierające, oraz tych, które są zagrażające różnym aspektom zdrowia psychicznego uczniów.

Diagnoza prowadzona wśród uczniów i uczennic

Krok 1. Spacer połączony z obserwacją. Zadaniem uczniów jest zrobienie zdjęć różnych miejsc (ważnych dla nich/w których spędzają dużo czasu) w szkole i w klasie oraz wskazanie przestrzeni w kategoriach:

• relaks,
• aktywność fizyczna,
• moje ulubione miejsce,
• nauka,
• czas z innymi,
• nielubiane miejsce.

*W zależności od szczegółowych odpowiedzi uczniów mogą się tu pojawić inne czynniki nieuwzględnione w tabeli.

Alternatywnie, w przypadku niemożności wykorzystania smartfonów lub aparatów do przeprowadzenia diagnozy, uczniowie mogą odbyć spacer po szkole i wynotować wybrane miejsca (na karcie pracy).

Krok 2. Opracowanie kolaży. Uczniowie podsumowują wyniki spaceru w formie kolaży, plakatów. Proszeni są także o przedstawienie (napisanie lub narysowanie), co dla nich jest szczególnie ważne w przestrzeni szkolnej/klasowej (co lubią) oraz czego potrzebują (czego im brakuje).

Wykonując analizę wykonanych prac, należy zwrócić uwagę na częstotliwość pojawiania się konkretnego miejsca, zarówno w kontekście pozytywnym (budującym zdrowie psychiczne uczniów i uczennic), jak i negatywnym. Drugim elementem branym pod uwagę w analizie powinny być oczekiwania uczniów i uczennic oraz potrzeby wyrażane wobec przestrzeni fizycznej. W zależności od rodzaju miejsca oraz jego wpływu na zdrowie psychiczne uczniów, można w rekomendacjach do programu wychowawczo-profilaktycznego zaproponować np.:

• wspólną pracę uczniów nad zmianą przestrzeni uważanej za niebezpieczną (wspólne projektowanie zmiany i jej wdrażanie) – rozwijane postawy i kompetencje: postawa prospołeczna, kompetencje kluczowe we współpracy w grupie, umiejętności kreatywnego rozwiązywania problemów, budowanie poczucia własnej wartości poprzez samodzielną pracę na rzecz innych, poczucie łączności ze szkołą i środowiskiem rówieśniczym;
• zajęcia dotyczące radzenia sobie z agresją, rozwiązywania sytuacji trudnych, w przypadku wskazywania miejsc jako niebezpiecznych ze względu na przemoc fizyczną i/bądź psychiczną – rozwijanie postawy radzenia sobie z agresją własną i cudzą, rozwijanie kompetencji komunikacyjnych;
• stworzenie przestrzeni pozwalającej na odpoczynek, wyciszenie się, w połączeniu z warsztatami z uważności i koncentracji.

Diagnoza według trzech wymiarów przestrzeni

Biorąc pod uwagę holistyczne podejście do przestrzeni nauczania przez pryzmat jej trzech wymiarów, możemy przygotować badanie, które pozwoli nam poznać poziom doświadczania przestrzeni przez uczniów i uczennice. Na tej podstawie będzie możliwe zaplanowanie spójnych działań wychowawczo-profilaktycznych uwzględniających aspekt środowiska fizycznego szkoły.

Diagnoza prowadzona wśród nauczycieli, pedagogów i psychologów szkolnych oraz kadry niepedagogicznej

Krok 1. Wypełnienie kwestionariusza (opracowanie własne na podstawie badań P. Barrett, Y. Zhang, 2015) przez możliwie jak największą liczbę osób zatrudnionych w szkole oraz przeprowadzenie analizy ilościowej wyników.

• Które wymiary przestrzeni uzyskały najwięcej punktów?
• Które wymiary przestrzeni uzyskały najmniej punktów?
• Jakie aspekty zdrowia psychicznego mogą być zagrożone, a jakie są wspierane?

Krok 2. Wywiad grupowy przeprowadzony w gronie 5–8 osób. Do jego przeprowadzenia potrzebny będzie plan szkoły z zaznaczonymi wszystkimi salami, a także widokiem na tereny zielone i obszary zewnętrzne placówki. Uczestnicy wywiadu proszeni są o oznaczenie (np. kolorowymi kropkami) miejsc na mapie według zaproponowanego schematu:

Diagnoza wielozmysłowa

Kolejnym rodzajem badania przestrzeni szkoły, który możemy zastosować, jest koncentracja na różnych formach wielozmysłowego doświadczania przestrzeni.

Diagnoza prowadzona wśród uczniów, uczennic, nauczycieli i rodziców

Uczniowie, we współpracy z nauczycielami i rodzicami, przygotowują makietę wybranych przestrzeni szkolnych, np. swojej klasy, boiska szkolnego, korytarza itp. Starają się przy tym odwzorować jak najwięcej elementów występujących w tych przestrzeniach. Warto, by uwzględnili także bodźce węchowe czy dźwiękowe.

Po wykonaniu makiety omawiają z diagnozującym, jak widzą i odczuwają stworzoną przez siebie przestrzeń:

• Jakie dźwięki tutaj słyszysz najczęściej? Czy są one dla Ciebie pozytywne czy negatywne?
• Czego oczekujesz od dźwięku w klasie?
• Co widzisz tutaj najczęściej? Czy jest to dla Ciebie pozytywne, czy negatywne?
• Czego oczekujesz, że się wydarzy w tej przestrzeni?
• Jaki zapach można zidentyfikować w tej przestrzeni? Pozytywny czy negatywny?
• Czy jest Ci tu zimno, czy ciepło?
• Jak się tutaj czujesz?

Kolejnym etapem jest wspólne opracowanie proponowanych zmian (oczekiwań), które przyczyniłyby się do lepszego doświadczania przestrzeni fizycznej.

Podział wyników doświadczania na:

• wizualne,
• dźwiękowe,
• dotykowe,
• węchowe,
• ew. smakowe.

Materiały dodatkowe

Pobierz

Pobierz